Służba cywilna K 6/16
19 września 2019 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Grupy posłów na Sejm RP oraz Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące służby cywilnej.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
I. - art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 grudnia 2015 roku o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw w zakresie dotyczącym pkt 9, zaś w razie gdyby ustawa nowelizująca weszła w życie przed dniem orzekania w niniejszej sprawie przez Trybunał - art. 11 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej – z art. 2, art. 153 ust. 1 Konstytucji RP,
- art. 1 pkt 12 Ustawy nowelizującej, zaś w razie gdyby ustawa nowelizująca weszła w życie przed dniem orzekania w niniejszej sprawie przez Trybunał – art. 53 ustawy o służbie cywilnej – z art. 2 i art. 153 ust. 1 Konstytucji RP,
- art. 1 pkt 13 ustawy nowelizującej, zaś w razie gdyby ustawa nowelizująca weszła w życie przed dniem orzekania w niniejszej sprawie przez Trybunał – art. 53a ustawy o służbie cywilnej – z art. 2, art. 60 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, art. 153 ust. Konstytucji RP,
- art. 2 ustawy nowelizującej, zaś w razie gdyby ustawa nowelizująca weszła w życie przed dniem orzekania w niniejszej sprawie przez Trybunał – art. 33c ustawy z dnia 4 września 1997 roku o działach administracji rządowej, z art. 2 Konstytucji,
- art. 6 ustawy nowelizującej z art. 2 Konstytucji;
II. 1) art. 1 pkt 14 ustawy z dnia 30 grudnia 2015 roku o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim uchyla w art. 54 ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o służbie cywilnej ust. 1 z art. 60 i art. 153 ust. 1 Konstytucji RP,
2) art. 53a ustawy o służbie cywilnej dodanego przez art. 1 pkt 13 ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw z art. 60 i art. 153 ust. 1 Konstytucji RP,
3) art. 6 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw z zasadą zaufania obywateli do państwa i prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji RP, a także z art. 60 i art. 153 ust. 1 Konstytucji RP.
Ad. I. Posłowie Wnioskodawcy kwestionują konstytucyjność znowelizowanego art. 11 ust. 1 pkt 9 ustawy o służbie cywilnej (dalej: u.s.c.). Zgodnie z tym przepisem, Szefem Służby Cywilnej może być osoba, która nie jest członkiem partii politycznej. Przed nowelizacją warunek ten uzupełniony był zakazem członkostwa w partii politycznej przez okres 5 lat przed powołaniem. Brak przynależności do partii politycznej wyłącznie w chwili kandydowania nie zapewnia rzeczywistej niezależności politycznej kandydata, co pozostaje w sprzeczności z, wywodzonymi z art. 2 Konstytucji, zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadą praworządności. Ponadto regulacja ta, w ocenie Wnioskodawców, nie spełnia celu wskazanego w art. 153 ust. 1 Konstytucji, jakim jest neutralność polityczna Szefa Służby Cywilnej.
Art. 53 u.s.c. określa warunki, jakie należy spełnić, aby zajmować wyższe stanowisko w służbie cywilnej. Posłowie Wnioskodawcy wskazują, że wykonywanie zadań państwa musi być realizowane przez wysoko wykwalifikowanych pracowników. Rezygnacja ustawodawcy, przy ustalaniu warunków, jakie muszą spełniać osoby na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej, ze stażu kandydatów w jednostkach sektora finansów publicznych lub innych gwarantujących zdobycie doświadczenia, narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Przyjęcie do korpusu służby cywilnej osób bez doświadczenia, którym będą powierzone kierownicze stanowiska w administracji rządowej - w ocenie Posłów Wnioskodawców - przeczy również zasadom określonym w art. 153 ust. 1 Konstytucji.
Zgodnie z art. 53a u.s.c., obsadzanie wyższych stanowisk w służbie cywilnej następuje w drodze powołania. Posłowie Wnioskodawcy wskazują, że poprzednie uregulowanie zakładało zasady obsadzania wyższych stanowisk w służbie cywilnej w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Zmiana ta ogranicza dostęp do służby innych osób spełniających ustawowe kryteria, jakie są formułowane względem kandydatów na takie stanowiska. Zdaniem Posłów Wnioskodawców, stanowi to odstępstwo od konstytucyjnych zasad przyzwoitej legislacji oraz zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Posłowie Wnioskodawcy wskazują, że brak otwartego i konkurencyjnego naboru, pozwalającego na kompleksową weryfikację kandydatów w oparciu o klarowne i obiektywne kryteria prowadzi do naruszenia, wywodzonej z art. 2 Konstytucji, zasady proporcjonalności oraz art. 153 ust. 1 Konstytucji.
Art. 33c ustawy o działach administracji rządowej wprowadza uprawnienie dla Prezesa Rady Ministrów do zarządzenia ponownego przeprowadzenia naboru w razie stwierdzenia nieprawidłowości w przebiegu naboru na stanowisko kierownika jednostki organizacyjnej podległej lub nadzorowanej przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra, na które na podstawie odrębnych przepisów przeprowadza się otwarty i konkurencyjny nabór. Posłowie Wnioskodawcy stwierdzają, że kwestionowana regulacja narusza zasady przyzwoitej legislacji oraz zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ustawodawca nie określił bowiem kryteriów, jakie będą wskazywały na nieprawidłowości w zakresie przeprowadzonego naboru na stanowisko kierownika jednostki organizacyjnej. Ponadto, brak innego organu weryfikującego zarządzenie Prezesa Rady Ministrów może prowadzić do arbitralnego kwestionowania przeprowadzonych naborów. Posłowie Wnioskodawcy wskazują również, że zakwestionowany przepis sformułowany został w sposób niejasny i nieprzejrzysty, a przyznane Prezesowi Rady Ministrów kompetencje budzą wątpliwości co do ich zakresu.
Art. 6 ustawy o zmianie u.s.c. narusza, zdaniem Posłów Wnioskodawców, prawa nabyte. Ustawa o służbie cywilnej w art. 70 zawiera wyszczególnienie przypadków, w których wygasa stosunek pracy urzędnika służby cywilnej. Kwestionowany przepis wprowadza kolejną, nieznaną w momencie nawiązywania stosunku pracy przez osoby zajmujące wyższe stanowiska w służbie cywilnej, przesłankę wygaśnięcia stosunku pracy, co zdaniem Posłów Wnioskodawców, wskazuje na jego sprzeczność z art. 2 Konstytucji.
Ad. II. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że przed wejściem w życie ustawy o zmianie u.s.c. obsadzenie wyższego stanowiska w służbie cywilnej, zgodnie z art. 54 u.s.c., następowało w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Przepis ten został uchylony na mocy ustawy o zmianie u.s.c. Otwarty i konkurencyjny nabór na wyższe stanowiska w służbie cywilnej zastąpiono powołaniem dokonywanym na podstawie kwestionowanego art. 53a u.s.c. Zgodnie natomiast z art. 6 ust. 1 ustawy o zmianie u.s.c., stosunki pracy z osobami zajmującymi w dniu wejścia w życie tej ustawy wyższe stanowiska w służbie cywilnej oraz kierownicze stanowiska w służbie zagranicznej, będące wyższymi stanowiskami w służbie cywilnej, wygasły po upływie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, jeżeli przed upływem tego terminu nie zostały osobom tym zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy na dalszy okres albo w razie nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy. Wnioskodawca zwraca również uwagę, że ustawodawca w istotny sposób zmienił wymogi kwalifikacyjne, które musi spełniać osoba zajmująca wyższe stanowisko w służbie cywilnej. W ocenie Wnioskodawcy, dokonane w powyższym zakresie zmiany naruszają konstytucyjne standardy dotyczące dostępu do służby publicznej oraz funkcjonowania korpusu służby cywilnej.
Rzecznik stwierdza, że zawodowy charakter służby cywilnej nakłada na ustawodawcę obowiązek tworzenia reguł stabilności zawodowej, a także transparentnych standardów naboru i weryfikacji zdobytej wiedzy oraz doświadczenia zawodowego. Zasady bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa zakładają, że członek korpusu służby cywilnej działa w interesie państwa, a nie grup politycznych.
Wnioskodawca podnosi, że ustawodawca, uchylając art. 54 ust. 1 u.s.c., przywrócił arbitralność w obsadzaniu wyższych stanowisk w służbie cywilnej. Stanowi to - zdaniem Wnioskodawcy - zaprzeczenie, wynikającego z art. 60 Konstytucji, prawa obywateli dostępu do służby cywilnej na jednakowych zasadach.
Wnioskodawca wskazuje, że pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Oznacza to, zdaniem RPO, pozostawanie osoby powołanej na wyższe stanowisko w służbie cywilnej - w zakresie swojego statusu pracowniczego - w całkowitej zależności od organu powołującego. Nie gwarantuje to również rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa w tych urzędach. W ocenie Wnioskodawcy powyższe okoliczności powodują niezgodność art. 53a u.s.c. z art. 60 i art. 153 ust. 1 Konstytucji.
Wnioskodawca podnosi również, że art. 6 ust. 1 ustawy o zmianie u.s.c. nie zawiera jakichkolwiek merytorycznych kryteriów weryfikacji dotychczasowej kadry urzędniczej zatrudnionej na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Osoby te w przeszłości zatrudniono na podstawie otwartego i konkurencyjnego naboru, po spełnieniu szczegółowych kryteriów określonych w ustawie o służbie cywilnej. Zdaniem Wnioskodawcy, przepis ten jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, gdyż bez konstytucyjnie uzasadnionego powodu narusza bezpieczeństwo prawne osób dotychczas zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Regulacja ta pozostaje w kolizji również z art. 153 ust. 1 Konstytucji, bowiem w wyniku jej wprowadzenia państwo rezygnuje z zatrudnienia osób, które spełniły wszystkie kryteria wynikające z art. 153 ust. 1 ustawy zasadniczej, co znalazło swój wyraz w rozstrzygnięciu otwartego postępowania konkursowego.
Przewodniczącym składu orzekającego będzie wiceprezes TK Mariusz Muszyński, sprawozdawcą będzie sędzia TK Piotr Pszczółkowski.