Mienie zabużańskie K 2/04
W dniu 15 grudnia 2004 r. o godz. 10.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek grupy posłów na Sejm RP w sprawie konstytucyjności ustawy z dnia 12 grudnia 2003 roku o zaliczaniu na poczet ceny sprzedaży albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości Skarbu Państwa wartości nieruchomości pozostawionych poza obecnymi granicami państwa polskiego (lub alternatywnie niektórych przepisów tej ustawy) oraz art. 53 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji, dotyczących rekompensat za tzw. mienie zabużańskie.
Sprawa rozliczeń z tytułu mienia pozostawionego poza obecnymi granicami państwa polskiego oraz roszczeń z nim związanych wiąże się ze zmianą granic, jaka dokonała się w wyniku II wojny światowej. Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. przewiduje - w ramach rekompensaty za utracone mienie - uprawnienie do zaliczenia wartości nieruchomości pozostawionych poza granicami Polski na poczet ceny sprzedaży (albo opłat z tytułu użytkowania wieczystego) nieruchomości Skarbu Państwa
Na mocy art. 2 kwestionowanej ustawy uprawnienie do zaliczenia przysługuje tylko tym byłym właścicielom nieruchomości (i ich spadkobiercom), którzy posiadają obywatelstwo polskie (art. 2 ust. 1 pkt 2) oraz "zamieszkują na stałe w Rzeczypospolitej Polskiej, co najmniej od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy" (art. 2 ust. 1 pkt 3). Zdaniem wnioskodawców takie ograniczenie uprawnień wynikających z tzw. "umów republikańskich" stanowi naruszenie zasady ochrony i respektowania praw słusznie nabytych i zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). Dotychczas sytuacja prawna zabużan nie była zróżnicowana w zależności od ich miejsca zamieszkania. Osoby dotychczas uprawnione zostały więc zaskoczone przyjętym rozwiązaniem. Krótki, 14-dniowy okres, jaki upłynął od ogłoszenia do wejścia w życie ustawy uniemożliwił ewentualne przygotowanie się do zmiany przepisów (jak np. zmiana miejsca zamieszkania). Norma, która - z dniem wejścia w życie ustawy - zróżnicowała sytuacje prawną zabużan w zależności od miejsca stałego zamieszkania jest także niezgodną z zasadą równości obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji). Zdaniem grupy posłów, brak uzasadnienia dla zróżnicowanego traktowania osób przesiedlonych tylko ze względu na miejsce aktualnego zamieszkania. Naruszona została również zasada równej dla wszystkich ochrony prawnej prawa majątkowego (art. 64 ust. 2 Konstytucji) oraz art. 52 ust. 1 Konstytucji, zapewniający każdemu wolność wyboru zamieszkania i pobytu.
Prawa do zaliczenia pozbawiony zostaje także ten, kto już wcześniej - w ramach realizacji uprawnień przewidzianych w tzw. "umowach republikańskich" - nabył na własność lub w wieczyste użytkowanie jakiekolwiek nieruchomości Skarbu Państwa (art. 2 ust. 4 zaskarżonej ustawy). Ograniczenie adresatów ustawy wyłącznie do osób, które dotychczas jeszcze w ogóle nie skorzystały z możliwości zaliczania istotnie pogarsza sytuację części zabużan, pozbawiając ich wcześniej uznanego prawa majątkowego. Przepis ten jest zdaniem wnioskodawców zaskakujący i nieprzewidywalny, co więcej ogranicza on prawa, które zabużanom raz już zostały przyznane. Rozwiązanie takie jest naruszeniem zasady zaufania obywateli do państwa i prawa (art. 2 Konstytucji), zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasady równej ochrony praw majątkowych (art. 64 Konstytucji).
Art. 3 ust. 2 kwestionowanej ustawy wprowadza ograniczenie prawa do zaliczenia do wysokości 15 % wartości nieruchomości pozostawionych poza granicami Rzeczypospolitej, przy czym wysokość zaliczonej kwoty nie może przewyższyć 50 tys. złotych. Przyjęte w ustawie ograniczenia procentowo-kwotowe przy realizacji "prawa do zaliczenia" - jako wyłącznego sposobu dochodzenia roszczeń przez osoby ewakuowane - naruszają zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz gwarancję prawa własności (art. 21, art. 64 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji). W sytuacji, gdy 90% uprawnionych zrealizowało swoje prawo do zaliczenia w pełnej wysokości, wprowadzenie regulacji, według której pozostałe 10% uprawnionych będzie mogło zaliczyć jedynie 15% wartości pozostawionych nieruchomości narusza zasadę równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji). Wnioskodawcy podkreślają, że stanowisko takie pozostaje w zgodzie z dotychczasową linią orzeczniczą Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, przyznającego słuszność zasadzie pełnej rekompensaty za utracone mienie.
Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Marek Safjan, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Marian Grzybowski.