Referendum lokalne K 30/02
26 lutego 2003 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpozna wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie zgodności z Konstytucją oraz Europejską Kartą Samorządu Terytorialnego art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym.
Problem konstytucyjności ustawy o referendum lokalnym pojawił się na tle kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich skarg, dotyczących kształtowania granic społeczności lokalnych. Zgodnie z art. 170 Konstytucji "członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty (...)." Rzecznik zwraca uwagę, iż użyte w art. 170 Konstytucji pojęcie "sprawy" nie może zostać uznane za tożsame z pojęciem "zadania publiczne" (użytym m.in. w art. 166 Konstytucji).
Zaskarżony art. 2 ust 1 ustawy o referendum lokalnym stanowi, iż w takim referendum mieszkańcy jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę, co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki samorządowej lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki. Takie brzmienie przepisu wskazuje na ograniczenie zagwarantowanego Konstytucją prawa do rozstrzygania o sprawach dotyczących wspólnoty wyłącznie do spraw zastrzeżonych do kompetencji organów wyłonionych przez tę wspólnotę. Art. 170 Konstytucji zawiera upoważnienie do uregulowania w ustawie zasad i trybu przeprowadzenia referendum lokalnego. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich nie można jednak tego rozumieć jako konstytucyjnego upoważnienia do ograniczenia w drodze ustawy zakresu przedmiotowego referendum jedynie do spraw mieszczących się w granicach zadań publicznych wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego.
Rzecznik wniósł również o stwierdzenie niezgodności zaskarżonego artykułu z przepisem art. 5 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego (EKST). Przepis ten stanowi, iż każda zmiana granic społeczności lokalnej wymaga przeprowadzenia konsultacji z zainteresowana społecznością, możliwie w drodze referendum, jeśli ustawa na to zezwala. Rzeczpospolita Polska w ustawie zasadniczej zagwarantowała obywatelom prawo decydowania o istotnych dla nich sprawach w drodze referendum. Jednak na podstawie art. 2 ust. 1 zaskarżonej ustawy niemożliwe jest przeprowadzenie referendum w sprawach, w których rozstrzygnięcie w kwestii granic społeczności lokalnych, powierzone zostało innym organom niż organy jednostek samorządu terytorialnego. Zdaniem Rzecznika pozostaje to w sprzeczności z art. 170 Konstytucji i art. 5 EKST.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zasada demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji) wymagają by państwo i jego organy zachowywały wobec obywateli reguły uczciwości. Skoro ustrojodawca zadecydował o możliwości odwołania się do demokracji bezpośredniej, to zadaniem ustawodawcy jest ustalenie gwarancji formalno - prawnych wykonania norm konstytucyjnych. W przypadku zaskarżonego przepisu mamy do czynienia z ograniczaniem tych norm. Z tego względu uprawniony jest zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji.
Rozprawie będzie przewodniczył Wiceprezes TK Andrzej Mączyński, a sprawozdawcą będzie Sędzia TK Teresa Dębowska - Romanowska.