Wolność słowa; wolność badań naukowych; nieprecyzyjność zwrotów "nawołuje do nienawiści" oraz "inny totalitarny ustrój państwa". SK 65/12
25 lutego 2014 r. o godz. 13.00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną B. R. dotyczącą zapisanych w kodeksie karnym zwrotów: „nawołuje do nienawiści” oraz „inny totalitarny ustrój państwa”.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 256 kodeksu karnego:
1) z art. 42 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 konstytucji w zakresie, w jakim operuje nieprecyzyjnymi zwrotami „nawołuje do nienawiści” oraz „inny totalitarny ustrój państwa”
2) z art. 54 ust. 1 i art. 73 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 konstytucji, ponieważ operowanie przez ustawodawcę określeniami „nawołuje do nienawiści” oraz „inny totalitarny ustrój państwa” nie daje gwarancji jasnego i precyzyjnego określenia zakresu tego przepisu, stwarzając niebezpieczeństwo dla wolności słowa oraz wolności badań naukowych.
Sąd Rejonowy uznał B. R. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu (tj. publicznego znieważania grupy ludności z powodu przynależności narodowej do ras innych niż „Rasa Biała”, w szczególności żydowskiej, oraz nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych i rasowych) poprzez publikacje na łamach prasy. Stanowiły one fragmenty jego referatu, które następnie zostały poszerzone o dodatkowe wątki i umieszczone w jego pracy magisterskiej. Nie zdołał jej obronić na skutek śmierci promotora a z uwagi na wyrok skazujący żaden pracownik naukowy nie chciał promować pracy z takiej dziedziny.
Sąd Okręgowy zmienił wyrok. W kwalifikacji prawnej oraz podstawie skazania czynu przypisywanemu B. R. w miejsce art. 256 k.k. przyjął art. 256 par. 1 k.k. Uzupełnił też podstawę skazania oskarżonego o art. 4 par. 1 k.k.
Zdaniem skarżącego, użyty w art. 256 kodeksu karnego zwrot „nawoływanie do nienawiści” jest niejasny i trudno zrozumieć, co ustawodawca miał na myśli: czy tylko nawoływanie do manifestowania nienawiści, czy również wywoływanie nienawiści poprzez propagowanie negatywnych wypowiedzi o pewnych grupach osób.
Stosowanie przepisu art. 256 par. 1 k.k. może w praktyce utrudniać korzystanie z wolności słowa. A mianowicie, gdy ustalenie, czy miało miejsce przestępstwo, zależy od oceny, czy zachowanie się sprawcy, np. krytykującego przedstawicieli jakiejś nacji, łączyło się z zamiarem nawoływania do nienawiści, czy też było dopuszczalną krytyką albo neutralną prezentacją określonego zjawiska.
Odrębny problem, w ocenie skarżącego, stanowi kryminalizacja propagowania faszyzmu lub innego totalitarnego ustroju państwa. Stosowanie przepisu art. 256 par. 1 k.k. może w praktyce utrudniać korzystanie z wolności słowa, skoro ustalenie, czy miało miejsce przestępstwo zależy od oceny, czy zachowanie się sprawcy, np. przedstawiającego założenia lub program faszyzmu, łączyło się z jego propagowaniem, dezaprobatą, krytyką, czy też było tylko neutralną prezentacją.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Wojciech Hermeliński, sprawozdawcą będzie prezes TK Andrzej Rzepliński.