Obligatoryjna zamiana grzywny na zastępczą karę aresztu. K 9/13
7 października 2014 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna wniosek Prokuratora Generalnego dotyczący obligatoryjnej zamiany grzywny na zastępczą karę aresztu.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności art. 25 § 2 ustawy z 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń przez to, że ustanawia obligatoryjną zamianę grzywny na zastępczą karę aresztu - z art. 10 w związku z art. 173 i w związku z art. 175 ust. 1 oraz w związku z art. 45 ust. 1 konstytucji.
Zakwestionowany przez Prokuratora Generalnego art. 25 § 2 kodeksu wykroczeń reguluje orzekanie pracy społecznie użytecznej lub zastępczej kary aresztu w zamian za grzywnę w przypadku bezskuteczności jej egzekucji. Od 1 stycznia 2012 r., po jego nowelizacji, zarządzenie przez sąd wykonania zastępczej kary aresztu, niezależnie od wysokości orzeczonej uprzednio i niewyegzekwowanej grzywny, stało się obligatoryjne. Chodzi o sytuację, kiedy zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa lub gdy ukarany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie takiej pracy orzeczonej w zamian za grzywnę albo uchyla się od jej wykonania.
Z przepisu usunięta została zasada, że ewentualnej zamianie podlega jedynie grzywna, której kwota przekracza 500 zł oraz możliwość umorzenia – w szczególnie uzasadnionych przypadkach - grzywny nie podlegającej zamianie. W efekcie zastępowanie orzeczonej i niewyegzekwowanej kary możliwe stało się także wtedy, gdy wprawdzie nie podejmowano prób egzekucji, ale z okoliczności sprawy wynika, że taka egzekucja byłaby bezskuteczna.
Zdaniem wnioskodawcy, art. 25 § 2 kodeksu wykroczeń w obowiązującym kształcie nie pozostawia swobody orzeczniczej sądowi. Jak podkreśla Prokurator Generalny powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i poglądy doktryny, orzekanie o skierowaniu ukaranego do wykonywania pracy społecznie użytecznej lub o wykonaniu zastępczej kary aresztu, stanowi element wymiaru sprawiedliwości. Zachowanie minimum wyłączności kompetencyjnej zależy, w opinii wnioskodawcy, od przyjęcia w ustawie gwarancji niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej oraz zagwarantowanie sędziemu możliwości orzekania zarówno o winie, jak i karze (również zastępczej) stosownie do okoliczności czynu zabronionego i zebranego w sprawie materiału dowodowego, w zgodzie z sumieniem sędziego, w określonych prawem granicach. Jeżeli natomiast przepis prawa materialnego, procesowego lub wykonawczego nie daje sądowi praktycznej możliwości wymierzenia sprawiedliwej kary (także zastępczej), to nie może być mowy o zachowaniu minimum wyłączności kompetencyjnej wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych lub w sprawach o wykroczenia.
W opinii Prokuratora Generalnego, ingerencja ustawodawcy w działalność orzeczniczą sądu widoczna jest zwłaszcza w przypadku relatywnie niskich grzywien, nakładanych na ukaranych w drodze mandatu. Zamiana takiej grzywny na pracę społecznie użyteczną lub zastępczą karę aresztu może w praktyce stanowić pierwszą okazję do kontroli danej sprawy przez sąd. Tymczasem rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę sprowadza rolę sądu w tych sprawach do roli czysto fasadowej.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą będzie prezes TK Andrzej Rzepliński.