Prawo do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem K 12/14
7 października 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna w pełnym składzie wniosek Naczelnej Rady Lekarskiej dotyczący prawa lekarza do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem.
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
1) art. 39 zdanie pierwsze ustawy z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty w części określonej słowami „z zastrzeżeniem art. 30”, w zakresie, w jakim wynika z niego obowiązek lekarza wykonania niezgodnego z jego sumieniem świadczenia zdrowotnego, mimo że zwłoka w udzieleniu tego świadczenia nie spowodowałaby niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, z:
a) art. 2, art. 53 ust. 1, art. 65 ust. 1 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 31 ust. 3 konstytucji,
b) art. 18 ust. 1 i 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 roku;
a w przypadku nieuwzględnienia wniosku w powyższym zakresie o zbadanie zgodności:
art. 30 w związku z art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty w zakresie, w jakim nakłada na lekarza obowiązek wykonywania niezgodnych z jego sumieniem świadczeń zdrowotnych, niebędących świadczeniami leczniczymi (służącymi zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia), z:
a) art. 2, art. 53 ust. 1 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 30 i art. 31 ust. 3 konstytucji,
b) art. 18 ust. 1 i 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 roku;
2) art. 39 zdanie pierwsze powyższej ustawy w części określonej słowami „z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym” z art. 2, art. 53 ust. 1 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 30 i art. 31 ust. 3 konstytucji;
3) art. 39 zdanie drugie powyższej ustawy w zakresie, w jakim zobowiązuje lekarza wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, korzystającego z prawa do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem, do uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego, z art. 2, art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 53 ust. 7 konstytucji;
4) art. 39 zdanie pierwsze powyższej ustawy w zakresie, w jakim zobowiązuje lekarza, korzystającego z prawa do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z sumieniem, do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej, z art. 2, art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, art. 53 ust. 7 konstytucji.
W ocenie Naczelnej Rady Lekarskiej zobowiązanie lekarza - z mocy samej ustawy - do wykonania świadczenia zdrowotnego (w szczególności nieleczniczego), niezgodnego z jego sumieniem, jeżeli zwłoka w udzieleniu tego świadczenia nie spowodowałaby niebezpieczeństwa utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia jest sprzeczne z konstytucją. Norma ta wynika z art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dalej: u.z.l.) i zawartego w nim odesłania do art. 30 tej ustawy, stanowiącego, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej nie tylko w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, ale także w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Obowiązek udzielenia pomocy został więc określony bardzo szeroko, a kwestionowane przepisy nie przewidują żadnej okoliczności, której zaistnienie wyłączałoby ten obowiązek.
Kwestionowane regulacje przez to, że zobowiązują lekarza do działań sprzecznych z istotą wolnego zawodu lekarza, która została wyrażona w art. 2 i 4 Kodeksu Etyki Lekarskiej są w ocenie wnioskodawcy niezgodne z konstytucją. Mogą ponadto prowadzić do eliminacji z zawodu lekarza osób o większej wrażliwości na życie i zdrowie pacjenta, a co najmniej do rezygnacji z wykonywania tego zawodu w niektórych szczególnie wrażliwych na kwestie światopoglądowe specjalizacjach. Ponadto przepisy te są – jak wskazuje wnioskodawca - niezgodne z art. 18 ust. 1 i 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych stanowiącymi, że wolności sumienia nie można zawiesić nawet w przypadku, gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone.
Art. 39 zdanie pierwsze u.z.l. w zakresie, w jakim zobowiązuje lekarza odmawiającego wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem do wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym jest zdaniem wnioskodawcy sprzeczne z konstytucją. Regulacja ta zmusza lekarza do realnej pomocy w uzyskaniu świadczenia niezgodnego z jego sumieniem. W przypadku egzekwowania tego obowiązku ochrona sumienia lekarza miałaby więc charakter iluzoryczny, bowiem przepis art. 39 u.z.l. nakazuje lekarzowi pełnienie funkcji pomocnika sprawcy czynu niegodziwego.
Z art. 39 zdanie drugie u.z.l. wynika norma nakazująca lekarzowi korzystającemu z prawa do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem, do uprzedniego pisemnego powiadomienia o tym fakcie przełożonego. Regulacja ta stanowi, jak podkreślił wnioskodawca, zobowiązanie lekarza do pisemnego ujawnienia światopoglądu swojemu przełożonemu, chociaż nie jest to konieczne w demokratycznym państwie prawnym. Nakaz ujawniania pracodawcy w formie pisemnej poglądów moralnych i religijnych, o charakterze ściśle osobistym i intymnym, jest sprzeczny z konstytucją.
Zdaniem wnioskodawcy art. 39 zdanie pierwsze u.z.l. w zakresie, w jakim zobowiązuje lekarza, korzystającego z prawa do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem, do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej jest sprzeczny z art. 53 ust. 7 konstytucji.
Rozprawie będzie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą będzie sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka.