Stawki podatku akcyzowego; olej opałowy SK 7/15
23 października 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone skargi konstytucyjne spółki jawnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz M.C. dotyczące stawek podatku akcyzowego (olej opałowy).
Trybunał Konstytucyjny orzeknie w sprawie zgodności:
I. 1) art. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o podatku akcyzowym w związku z art. 1b tej ustawy wprowadzającym w ustawie z dnia 23 stycznia 2004 roku o podatku akcyzowym art. 65 ust. 1a pkt 1 z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 47, art. 51 ust. 1, art. 64, art. 84, art. 87, art. 91, art. 92 ust. 1 i art. 217 konstytucji;
2) art. 65 ust. 1 a pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 roku o podatku akcyzowym wprowadzonego ustawą z dnia 28 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o podatku akcyzowym z dniem 24 sierpnia 2005 roku tj. dniem publikacji ustawy w Dzienniku Ustaw – z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 47, art. 51 ust. 1, art. 64, art. 84, art. 87, art. 91, art. 92 ust. 1 i art. 217 konstytucji;
3) art. 65 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 roku o podatku akcyzowym obowiązującego do dnia 23 sierpnia 2005 roku w związku z § 2, § 3 ust. 3, § 4 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 roku w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego rozumianego w ten sposób, iż tylko kompletne pod względem formalnym oświadczenia uprawniają sprzedawcę do skorzystania z preferencyjnej stawki podatku, brak zaś któregokolwiek elementu tego oświadczenia skutkuje zastosowaniem stawki określonej w § 3 ust. 3 rozporządzenia – z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 47, art. 51 ust. 1, art. 64, art. 84, art. 87, art. 91, art. 92 ust. 1 i art. 217 konstytucji;
II. 1) § 4 ust. 1 pkt 2, ust. 2 i ust. 5 w związku z § 3 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 roku w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego i w związku z art. 4 ust. 1 pkt 3, ust. 2 pkt 10, ust. 4 i ust. 5, art. 11 ust. 1 oraz art. 65 ust. 1 i 2 ustawy z 23 stycznia 2004 roku o podatku akcyzowym, w brzmieniu obowiązującym od 1 maja 2004 roku do 23 sierpnia 2005 roku,
2) § 4 ust. 1 pkt 2, ust. 2 i ust. 5 w związku z § 3 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia z 2004 roku i w związku z art. 4 ust. 1 pkt 3, ust. 2 pkt 10, ust. 4 i ust. 5, art. 11 ust. 1 oraz art. 65 ust. 1, ust. 1 a pkt 1 i ust. 2 ustawy o podatku akcyzowym, w brzmieniu obowiązującym od 24 sierpnia 2005 roku do 14 września 2005 roku,
3) § 4 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 rozporządzenia z 2004 roku w związku z art. 4 ust. 1 pkt 3, ust. 2 pkt 10, ust. 4 i ust. 5, art. 11 ust. 1 oraz art. 65 ust. 1, ust. 1 a pkt 1 i ust. 2 ustawy o podatku akcyzowym, w brzmieniu obowiązującym od 15 września 2005 roku do 28 lutego 2009 roku
w zakresie, w jakim przepisy te stanowią, że sprzedawca oleju opałowego, który posiada oświadczenie nabywcy, które nie umożliwia identyfikacji tego nabywcy (niezgodne z rzeczywistością, zawierające dane fikcyjne), jest zobowiązany zapłacić podatek akcyzowy obliczony według stawki podwyższonej (1180 zł od 1000 litrów gotowego wyrobu w okresie do 14 września 2005 roku, 2000 zł od 1000 litrów gotowego wyrobu w okresie od 15 września 2005 roku)
z:
- z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 2 konstytucji – ze względu na to, że stanowią one ingerencję w konstytucyjnie chronione prawo własności cechującą się nadmiernym fiskalizmem, ponieważ nakładają one na podatnika podatek akcyzowy o charakterze sankcyjnym z powodu nierzetelności (bezprawnego działania) jego kontrahenta;
- z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji – ze względu na to, że ustanawiają one instrumentalne obowiązki podatkowe uchybiające zasadzie proporcjonalności w ograniczeniu konstytucyjnie chronionego prawa własności;
- z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 2, art. 84 i art. 217 konstytucji – ze względu na to, że stanowią one ingerencję w konstytucyjnie chronione prawo własności na podstawie regulacji podatkowej uchybiającej zasadzie poprawnej legislacji, będącej składową zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, wywiedzionej z zasady demokratycznego państwa prawnego.
III. 1) § 4 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 roku w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego:
- w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Ministra Finansów zmieniającym rozporządzenie w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego obowiązującym od dnia 1 stycznia 2005 roku do dnia 15 września 2005 roku;
- w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 15 września 2005 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego;
- w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 maja 2004 roku do dnia 15 września 2005 roku
- w związku z art. 65 ust. 1, ust. 1a i ust. 2 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 roku o podatku akcyzowym w brzmieniu obowiązującym:
- od dnia 1 maja 2004 roku do dnia 24 sierpnia 2005 roku;
- od dnia 24 sierpnia 2005 roku do dnia 1 marca 2009 roku;
- od dnia 1 maja 2004 roku do dnia 24 sierpnia 2005 roku
z art. 64 ust. 1 i ust. 3 w związku z art. 92 ust. 1 oraz art. 217 konstytucji;
2) § 4 ust. 1, ust. 2 i ust. 5 w zw. z § 3 ust. 3 oraz § 3 ust. 1 rozporządzenia w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 1 stycznia 2005 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego, obowiązującym od dnia 1 stycznia 2005 roku do dnia 15 września 2005 roku – z art. 64 ust. 1 i ust. 3 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 konstytucji.
Skarżący prowadzili działalność gospodarczą polegającą między innymi na sprzedaży oleju opałowego. Konsekwencją przeprowadzenia u nich kontroli podatkowych, a następnie postępowań było wydanie przez organy podatkowe decyzji określających zaległość z tytułu podatku akcyzowego od sprzedanego oleju opałowego za poszczególne miesiące. Od powyższych decyzji skarżący wnieśli odwołania do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych, które oddaliły skargi. Skarżący nie zgadzając się z ww. wyrokami złożyli skargi kasacyjne. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił je.
Ad. I. Art. 65 ust. 1 a pkt. 1 ustawy o podatku akcyzowym wprowadza sankcję podatkową polegającą na obciążeniu podatkiem akcyzowym użycia oleju opałowego przeznaczonego na cele opałowe niezgodnie z przeznaczeniem. Tymczasem zasada opodatkowania użycia oleju opałowego przeznaczonego na cele opałowe wymieniona już została w art. 65 ust. 1 co jest zdaniem skarżącej spółki sprzeczne z konstytucją.
Skarżąca spółka wskazuje, że skoro podatki ze swej istoty ograniczają prawo własności, prawo to zaś podlega ochronie konstytucyjnej, to zasadą generalną jest ochrona własności, a dopiero wyjątkiem od tej zasady - dopuszczenie opodatkowania, a i to wyłącznie w takich granicach, jakie ściśle wyznacza ustawa podatkowa.
Zdaniem skarżącej spółki kwestionowane regulacje są wieloznaczne, a sądy interpretują wszystkie niejasności na niekorzyść podatnika. Przepisy takie naruszają więc konstytucyjną zasadę wolności gospodarczej. Pod pozorem ochrony interesów państwa nakładają na przedsiębiorcę nieproporcjonalne i często niewykonalne obowiązki, których niewykonanie powoduje obciążenie transakcji kilkakrotnie większą stawką podatkową, co jest niezgodne z konstytucją.
Regulacje prawne powinny zapewniać jednostce nie tylko bezpieczeństwo prawne, lecz także w pełni zakładać przewidywalność co do tego, w jakim stopniu mogą wpływać na ukształtowanie pozycji prawnej jednostki w poszczególnych sytuacjach prawnych, co w przypadku kwestionowanych przepisów nie zostało zachowane – podkreśla skarżąca spółka.
Ad. II. Zdaniem skarżącej spółki została ona pozbawiona środków pieniężnych poprzez obciążenie podatkiem o charakterze sankcyjnym nałożonym mimo braku powodów do zastosowania wobec niej sankcji. Ustawodawca wymierzył podatek podmiotowi, który jest łatwiejszy do ustalenia i od którego podatek ten łatwiej pobrać - nie zaś temu, który rzeczywiście dopuścił się nadużycia i kto z nadużycia tego mógł odnieść korzyść. Tym samym regulacja ta jest niezgodna z konstytucyjną zasadą proporcjonalności.
Skarżąca spółka podnosi, że kwestionowane przepisy pozbawiły ją własności wprowadzając niekonstytucyjny obowiązek posiadania niewadliwego oświadczenia kontrahenta. Przepisy te nie służą należytej kontroli nad poprawnością rozliczeń podatkowych. Oparte są one bowiem na przesądzeniu, że nierzetelność danych zawartych w oświadczeniu jest równoznaczna z przeznaczeniem olejów opałowych na inne cele niż opałowe lub z użyciem olejów niezgodnie z przeznaczeniem. Dlatego też obowiązki wprowadzone kwestionowaną regulacją są sprzeczne z konstytucyjna zasadą proporcjonalności.
Ponadto skarżąca spółka podnosi, że kwestionowane regulacje wprowadzają podatek na podstawie wadliwych przepisów. W momencie bowiem podejmowania działania, tj. sprzedaży oleju opałowego i związanych z tym formalności, skarżąca nie była w stanie przewidzieć skutków podatkowych tego działania, co jest sprzeczne z konstytucją.
Ad. III. Kwestionowane przepisy są uregulowaniem o podustawowym charakterze, które w ocenie skarżącej M.C. ogranicza konstytucyjne prawo własności i narusza zasady wyrażone w art. 92 ust. 1 oraz art. 217 konstytucji. Skoro bowiem ustawodawca nie przewidział jakichkolwiek wytycznych odnoszących się do warunków skorzystania z preferencyjnej stawki podatku akcyzowego związanej z przeznaczeniem oleju opałowego na cele grzewcze, to Minister Finansów nie był władny ustanowić takich wymogów w akcie o randze podustawowej.
Zdaniem skarżącej M.C. kwestionowana regulacja narusza zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Przepisy nakładające na sprzedawcę olejów opałowych obowiązek odbierania oświadczeń przy braku zabezpieczenia środków zapewniających sprzedawcom możliwość dokonania realnej kontroli rzetelności tych oświadczeń oraz przy jednoczesnym obciążeniu ich sankcjami podatkowymi, naruszają w ocenie skarżącej M.C. konstytucyjną zasadę proporcjonalności.
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Mirosław Granat, sprawozdawcą będzie sędzia TK Piotr Tuleja.