Nowa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym /
Data: 31 VII 2015 godz.: 8.01
30 lipca 2015 roku w Dzienniku Ustaw RP (poz. 1064), opublikowana została ustawa z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, tj. 30 sierpnia 2015 r.
Przedstawiając w Sejmie 10 lipcu 2015 r. „Informację o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2014 roku” Prezes TK prof. Andrzej Rzepliński tak mówił o nowej ustawie o Trybunale Konstytucyjnym: Nowa ustawa to akt niezwykle ważny, ponieważ dotychczasowa – przyjęta 18 lat temu, 31 sierpnia 1997 r. – w coraz mniejszym stopniu odpowiadała potrzebom Trybunału Konstytucyjnego. Nie dlatego, że była ona niedobra, to była dobra ustawa, ale dobra dla czasów, kiedy wdrażana była również konstytucja z 2 kwietnia 1997 r., i dobra dla czasów, kiedy nie było rewolucji technologii informatycznej, która dramatycznie zmienia potrzebę postępowania. Ułatwia, ale zwiększa również w naturalny sposób zainteresowanie opinii publicznej, więcej także pozakonstytucyjnych aktorów może brać udział w jakże ważnej procedurze kontroli hierarchicznej zgodności prawa w naszym państwie.
To wszystko wymagało przygotowania, uchwalenia nowej ustawy, wzorem zresztą innych państw unijnych, w których zmiany te nastąpiły w ciągu ostatnich 10 lat.
Nowa ustawa wprowadza istotne zmiany w zasadach postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Wspomnę tylko o kilku najważniejszych.
Po pierwsze, jako zasadę wprowadza formę pisemną postępowania i rozpoznawanie spraw na posiedzeniach niejawnych. Swoistość postępowania w sprawie kontroli konstytucyjności prawa, polegająca na porównywaniu norm prawnych różnego szczebla, nie wymaga w każdym przypadku przeprowadzenia rozprawy. Bardzo często jest tak, że trybunał może rozstrzygnąć sprawę już na podstawie pisemnych stanowisk, pisemnych argumentów uczestników postępowania oraz własnej analizy problemu konstytucyjnego. W tej sytuacji przeprowadzanie rozprawy jest zbędne, niepotrzebnie opóźnia termin wydania orzeczenia przez trybunał. Dzięki nowej ustawie będzie można tego niepotrzebnego opóźnienia unikać. Jednocześnie nowa ustawa pozostawiła możliwość rozpoznania sprawy na rozprawie, co naturalne. Są takie sprawy ze względu na powszechne zainteresowanie opinii publicznej, które są jednocześnie doskonałym narzędziem, doskonałą okazją do tego, aby upowszechniać wiedzę konstytucyjną, świadomość konstytucyjną naszych obywateli, bo rozprawy, wszystkie rozprawy, są jawne. Ponadto, jeżeli chodzi o samo ogłaszanie sentencji wyroku oraz uzasadnienia wyroku, tak jak pod rządami obecnej ustawy oczywiście to będzie zawsze jawne.
Po drugie, nowa ustawa doprecyzowuje wymagania związane z występowaniem z wnioskiem o kontrolę konstytucyjności przez tzw. podmioty o ograniczonej legitymacji wnioskowej, tj. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych oraz kościoły i inne związki wyznaniowe.
Szczególnie aktywne, jak już powiedziałem, są w tej mierze związki zawodowe, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców, organy jednostek samorządu terytorialnego. Trybunał zawsze był przyjazny temu, aby poszerzać zdolność wnioskową tych podmiotów, ale oczywiście, jeśli chodzi o obowiązujące jeszcze przepisy ustawy, można powiedzieć, ich interpretacja osiągnęła swoje granice. Nowa ustawa w granicach konstytucji poszerza tę zdolność.
Po trzecie, ustawodawca doprecyzował wymogi dotyczące wniesienia skargi konstytucyjnej. Zniósł także instytucję zażalenia na postanowienie w sprawie nienadania skardze dalszego biegu. Była to instytucja nieefektywna – w zeszłym roku, w roku 2014, Trybunał Konstytucyjny uwzględnił tylko 3% zażaleń, a średnia dla lat 1997–2014 wyniosła 4%. To i tak cztery razy więcej niż w przypadku Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, gdzie procent spraw przekazanych do merytorycznego rozpoznania jest jeszcze niższy. W naszych warunkach oznacza to, że niemal każde zażalenie było bezzasadne, a tym samym niepotrzebnie obciążało trybunał, spowalniało jego pracę. Dzięki nowej ustawie unikniemy tego obciążenia. To wcale nie oznacza, że do merytorycznego rozpoznania zostanie przekazanych mniej spraw, bowiem każdą skargę będzie rozpatrywało trzech sędziów. Zobiektywizowanie dotyczące podejścia trybunału do wnoszonej skargi będzie znacznie większe.
Po czwarte, co jest szczególnie dla państwa istotne, nowa ustawa zmienia reguły dotyczące postępowania w sprawie wniosku grupy posłów oraz grupy senatorów w razie zakończenia kadencji Sejmu i Senatu. Jak wiemy, dotychczas koniec kadencji wiązał się z tzw. dyskontynuacją, trybunał z urzędu umarzał postępowanie. Naturalnie grupa posłów mogła ponownie złożyć wniosek, czasami tak było, ale z reguły tej kontynuacji, jeżeli chodzi o domaganie się w trybunale stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów, z różnych względów nie było. Czasami w związku ze zmianą większości parlamentarnej łatwiej i szybciej można doprowadzić do zmiany prawa, które było kwestionowane w trybie dotyczącym wniosku grupy posłów. Dzięki nowej ustawie w takiej sytuacji postępowanie będzie w nowej kadencji Sejmu tylko zawieszane, a sprawa zostanie podjęta na nowo, jeżeli uzyska poparcie posłów albo odpowiednio senatorów nowej kadencji. Dodatkowo w niektórych przypadkach, mimo zakończenia kadencji Sejmu i Senatu, postępowanie będzie się mogło toczyć bez potrzeby jego zawieszania. Chodzi o sytuację, kiedy przed dniem wyborów zostanie wyznaczony termin rozprawy w sprawie wniesionej przez grupę posłów czy senatorów, grupę parlamentarzystów.
Po piąte, nowa ustawa zawiera szczególną przesłankę dotyczącą zbędności orzekania. Od teraz, jeżeli rozpoznawana sprawa nie dotyczy istotnego zagadnienia prawnego, które wymaga rozstrzygnięcia przez sąd konstytucyjny, trybunał będzie mógł postępowanie umorzyć. Pozwoli to przekierować nasze wysiłki ze spraw mało znaczących na sprawy o fundamentalnym znaczeniu dla systemu prawnego i państwa. Tak się dzieje również w przypadku postępowań dotyczących kontroli konstytucyjności prawa w innych państwach unijnych. Wprowadzenie zmian dotyczących zasad postępowania przed trybunałem pozwala mieć dużą nadzieję, że trybunał będzie rozstrzygał wnoszone do niego sprawy szybciej i sprawniej. Przełoży się to pozytywnie na stopień przestrzegania konstytucji, ochronę dobra wspólnego oraz ochronę konstytucyjnych praw i wolności naszych obywateli. Te zmiany idą w dobrym kierunku, służą obywatelom i interesowi państwa.
Osobiście wielką satysfakcję sprawia mi to, że wskazane zmiany są w dużej mierze zatwierdzeniem przez parlament dotychczasowej praktyki orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego, którą wymuszały zmiany, o których mówiłem. Jedna z nich, zupełnie obiektywna, niezależna od trybunału, jeżeli porównamy to do stanu sprzed 18 lat, dotyczy, jak już powiedziałem, rosnącej liczby spraw. Legitymizacja merytoryczna działań trybunału została tym samym uzupełniona o legitymizację demokratyczną.
Chciałbym, kończąc już ten fragment, szczególnie podziękować prezydentowi Rzeczypospolitej za to, że dwa lata temu, 13 lipca, wniósł projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Bez tego nie mielibyśmy nowej ustawy, jakże potrzebnej.