Stosowanie do jednostek publicznej radiofonii i telewizji przepisów umożliwiających likwidację spółek akcyjnych oraz przepisów umożliwiających odwołanie lub zawieszenie w czynnościach przez walne zgromadzenie członka zarządu K 29/23
16 i 18 stycznia 2024 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Grupy posłów na Sejm RP dotyczący stosowania do jednostek publicznej radiofonii i telewizji przepisów umożliwiających likwidację spółek akcyjnych oraz przepisów umożliwiających odwołanie lub zawieszenie w czynnościach przez walne zgromadzenie członka zarządu.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1. Art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2022 r. poz. 1722) w zakresie, w jakim pomija literalne wskazanie art. 459-478 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 18), jako wyjątków od stosowania przepisów ustawy – Kodeks spółek handlowych do jednostek publicznej radiofonii i telewizji, poprzestając na stwierdzeniu, że ustawę – Kodeks spółek handlowych stosuje się do nich z zastrzeżeniem art. 27-30 ustawy o radiofonii i telewizji, mimo że wobec treści wszystkich pozostałych przepisów systemu prawa, w tym art. 27-30 ustawy o radiofonii i telewizji, jednostki publicznej radiofonii i telewizji nie mogą zostać rozwiązane i zlikwidowane, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 459-478 ustawy – Kodeks spółek handlowych o rozwiązaniu i likwidacji spółki akcyjnej, rozumiane w ten sposób, że swoim zakresem regulacyjnym, z mocy samej ustawy – Kodeks spółek handlowych, obejmują także jednostki publicznej radiofonii i telewizji, w rozumieniu ustawy o radiofonii i telewizji, są niezgodne z art. 2 Konstytucji.
Ponadto Trybunał postanowił:
1) umorzyć postępowanie w zakresie punktu 2 wniosku, gdyż norma zrekonstruowana w sposób tam wskazany nie istnieje w polskim porządku prawnym, i tym samym nie może być przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego – art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2022 r. poz. 1722) w związku z art. 27 ust. 3 tejże ustawy jednoznacznie wyłącza stosowanie wobec jednostek publicznej radiofonii i telewizji art. 368 § 4 zdanie drugie ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 18), co oznacza, że wszelkie decyzje wydane w odniesieniu do jednostek publicznej radiofonii i telewizji na podstawie art. 368 § 4 zdanie drugie ustawy – Kodeks spółek handlowych nie wywołują żadnych skutków prawnych,
2) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło większością głosów.
Zdanie odrębne złożyła sędzia TK Krystyna Pawłowicz.
Analiza rozpoznanego przez Trybunał Konstytucyjny wniosku grupy Posłów stała się podstawą zdefiniowania przez Trybunał trzech problemów konstytucyjnoprawnych:
– pierwszy z nich dotyczył konstytucyjnoprawnej oceny przepisu art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, który literalnie nie wyklucza możliwości rozwiązania i likwidacji jednostek publicznej radiofonii i telewizji w trybie przewidzianym dla spółek akcyjnych przez Kodeks spółek handlowych,
– problem drugi wyrażał się przede wszystkim w pytaniu o możliwość rekonstrukcji normy prawnej legitymującej do odwołania członka zarządu spółki akcyjnej będącej jednostką publicznej radiofonii i telewizji przez podmiot inny niż Rada Mediów Narodowych, z wykorzystaniem trybu określonego w art. 368 § 4 zdanie drugie ustawy – Kodeks spółek handlowych, który uprawnienie w tym zakresie przyznaje walnemu zgromadzeniu,
– problem trzeci dotyczył konstytucyjnoprawnej oceny takiego sposobu rozumienia przepisów Kodeksu spółek handlowych o rozwiązaniu i likwidacji spółek akcyjnych, który zakłada, że przepisy te swoim zakresem regulacyjnym – z mocy samego Kodeksu spółek handlowych – obejmują także spółki akcyjne będące jednostkami publicznej radiofonii i telewizji.
A.
Rozstrzygając pierwsze ze wskazanych zagadnień, to jest: dokonując konstytucyjnoprawnej oceny przepisu art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, który literalnie nie wyklucza możliwości rozwiązania i likwidacji jednostek publicznej radiofonii i telewizji w trybie przewidzianym dla spółek akcyjnych przez Kodeks spółek handlowych, Trybunał Konstytucyjny zważył przede wszystkim na okoliczności następujące:
– (1) – ustawa o radiofonii i telewizji wyraźnie zobowiązała ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa do zawiązania spółek stanowiących jednostki publicznej radiofonii i telewizji;
– (2) – ustawa o radiofonii i telewizji wyraźnie domaga się istnienia w sposób ciągły publicznej radiofonii oraz publicznej telewizji, tworzonych przez spółki zawiązane w wykonaniu ustawy, jako jednostki publicznej radiofonii i telewizji;
– (3) – ustawa o radiofonii i telewizji wyraźnie domaga się realizacji przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji w sposób ciągły wszystkich misji i zadań tam wskazanych – a pośród nich mieszczą się misje i zadania rangi konstytucyjnej;
– (4) – żaden przepis ustawy o radiofonii i telewizji wprost nie dopuszcza możliwości likwidacji oraz rozwiązania spółek akcyjnych stanowiących jednostki publicznej radiofonii i telewizji, co stanowi bardzo logiczną konsekwencję zasady ciągłość ich istnienia i działania;
– (5) – spółki będące jednostkami publicznej radiofonii i telewizji są zupełnie szczególnymi podmiotami prawa publicznego, zawiązanymi w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy szczególnej wobec Kodeksu spółek handlowych.
Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko przedstawione w toku postępowania, i prezentowane do dnia ogłoszenia wyroku, przez Prokuratora Generalnego. Trybunał stwierdził, że Prokurator Generalny Adam Bodnar zasadnie wywiódł, iż:
– „(…) ustawodawca przewidział (…) uregulowania szczególne dotyczące zawiązania i rejestracji spółki, przyznając w ten sposób, że regulacja k.s.h. nie jest adekwatna lub wystarczająca (…)”;
– „(…) regulacje k.s.h, jako ustawy ogólnej dla gałęzi prawa, przewidują normy lex generalis, które bez wątpienia są właściwe dla klasycznych konstrukcji prawa handlowego, gdzie np. spółka akcyjna powstaje przez zawiązanie spółki przez założycieli. W klasycznym ujęciu to bowiem wola akcjonariuszy stanowi o ‹‹być albo nie być›› spółki akcyjnej. Tymczasem w odniesieniu do podmiotów, jakimi są jednostki publicznej radiofonii i telewizji, to norma ustawowa stanowi, że telewizję publiczną i radiofonię publiczną ‹‹tworzą›› spółki. W przepisach przejściowych przewidziano jedynie procedurę zawiązania spółek i objęcia przez nie majątku. Innymi słowy, rozwiązanie tychże spółek doprowadziłoby do stanu, w którym publicznej radiofonii i telewizji nie ‹‹tworzy›› już żadna spółka, co byłoby stanem sprzecznym z literalnym brzmieniem ustawy. Innymi słowy należy uznać, że likwidacja jednostek publicznej radiofonii i telewizji wymaga zmiany ustawy”.
W nakreślonej perspektywie, według ogłoszonego przez Trybunał wyroku, treść przepisu art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, którego literalne brzmienie nie wyklucza możliwości stosowania przepisów Kodeksu spółek handlowych o rozwiązaniu i likwidacji spółki akcyjnej w odniesieniu do spółek akcyjnych stanowiących jednostki publicznej radiofonii i telewizji, prowadzi do systemowej niespójności, braku logiki i braku regulacyjnej konsekwencji.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, w zakresie wskazanym w wyroku, narusza zasadę przyzwoitej legislacji, i tym samym: zasadę demokratycznego państwa prawnego, wyrażoną w art. 2 Konstytucji.
B.
Rozstrzygając problem wyrażający się w pytaniu o możliwość rekonstrukcji normy prawnej legitymującej do odwołania członka zarządu spółki akcyjnej będącej jednostką publicznej radiofonii i telewizji przez podmiot inny niż Rada Mediów Narodowych, z wykorzystaniem trybu określonego w art. 368 § 4 zdanie drugie ustawy – Kodeks spółek handlowych, który uprawnienie w tym zakresie przyznaje walnemu zgromadzeniu, Trybunał Konstytucyjny także podzielił stanowisko przedstawione w toku postępowania przez Prokuratora Generalnego. Trybunał wskazał, że Prokurator Generalny Adam Bodnar zasadnie wywiódł, iż:
– (…) przepis art. 26 ust. 4 ustawy o radiofonii i telewizji, w odwołaniu do przepisów k.s.h. bezpośrednio ‹‹zastrzega›› art. 27 tej ustawy, który przewiduje nie tylko organy uprawnione do odwołania członka zarządu, ale także przesłanki odwołania. Oznacza to, że w pierwszej kolejności w rachubę wchodzi tutaj reguła kolizyjna lex specialis derogat legi generali, wykluczająca możliwość odwołania członków zarządu przez inny organ lub w innych okolicznościach”;
– „Dopóki zatem przepis art. 27 ustawy o radiofonii i telewizji obowiązuje i korzysta z domniemania konstytucyjności, nie jest możliwa taka jego wykładnia, która powoduje całkowite pominięcie jego stosowania (zakaz wykładni per non est)”.
Konkludując: Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął, że w polskim porządku prawnym nie istnieje norma prawna dopuszczająca możliwość odwołania członków zarządu spółek akcyjnych stanowiących jednostki publicznej radiofonii i telewizji przez walne zgromadzenie – legitymacja do odwołania członka zarządu takiej spółki przysługuje wyłącznie Radzie Mediów Narodowych.
C.
Dokonując konstytucyjnoprawnej oceny takiego sposobu rozumienia przepisów Kodeksu spółek handlowych o rozwiązaniu i likwidacji spółek akcyjnych, który zakłada, że przepisy te swoim zakresem regulacyjnym – z mocy samego Kodeksu spółek handlowych – obejmują także spółki akcyjne będące jednostkami publicznej radiofonii i telewizji, Trybunał Konstytucyjny uznał, że wskazany przez Wnioskodawcę sposób ich rozumienia, narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego, zapisaną w art. 2 Konstytucji.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Julia Przyłębska - przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz – I sprawozdawca, sędzia TK Jarosław Wyrembak – II sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Bogdan Święczkowski.