Stosowanie wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn odpowiedzialności za przestępstwo oraz sankcji administracyjno-prawnej P 124/15
Sytuacja, w której osoba ukarana w trybie administracyjnym karą pieniężną, o jakiej mowa w art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym, miałaby następnie za ten sam czyn polegający na poświadczeniu nieprawdziwych informacji w „Zaświadczeniu o działalności”, zostać pociągnięta również do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 271 § 1 kodeksu karnego, narusza zasadę ne bis in idem oraz zasadę proporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie prawa, wynikające z art. 2 konstytucji – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
20 czerwca 2017 r. o godz. 15:00 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił orzeczenie wydane na posiedzeniu niejawnym dotyczące pytania prawnego Sądu Rejonowego w Głubczycach II Wydział Karny w sprawie stosowania wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn odpowiedzialności za przestępstwo oraz sankcji administracyjno-prawnej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 271 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny oraz art. 92a ust. 1 ustawy z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym w zakresie, w jakim dopuszczają stosowanie wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn, który stanowi naruszenie obowiązków lub warunków przewozu drogowego opisane w lp. 3.9 załącznika nr 3 do ustawy o transporcie drogowym, odpowiedzialności za przestępstwo oraz kary pieniężnej, są niezgodne z zasadą ne bis in idem oraz zasadą proporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie prawa wynikającymi z art. 2 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Problem konstytucyjny, z jakim zwrócił się sąd pytający dotyczył dopuszczalności pociągnięcia do odpowiedzialności za przestępstwo osoby fizycznej, wobec której – w związku z tym samym czynem – już wcześniej wyegzekwowana została odpowiedzialność administracyjna. Za umieszczenie w „Zaświadczeniu o działalności” nieprawdziwych informacji organ Inspekcji Transportu Drogowego na podstawie art. 92a ust. 1 ustawy o transporcie drogowym (dalej: u.t.d.) nałożył na przedsiębiorcę karę pieniężną w wysokości 8000 zł. Niezależnie od tego prokuratura wniosła akt oskarżenia do sądu pytającego, zarzucając popełnienie przestępstwa poświadczenia nieprawdy, o jakim mowa w art. 271 § 1 kodeksu karnego (dalej: k.k.).
W takim stanie prawnym i faktycznym Trybunał Konstytucyjny podzielił wątpliwości sądu pytającego. Uznał, że w tym wypadku łączenie administracyjnej kary pieniężnej z odpowiedzialnością za przestępstwo, za które grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, stanowi naruszenie zakazu podwójnego karania za ten sam czym (zasada ne bis in idem) oraz zasady proporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie prawa.
Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że ustawodawca ma swobodę wyboru sposobu ukarania za naruszenie prawa. W szczególności, poddając określoną działalność gospodarczą (np. wykonywanie przewozu drogowego) regulacji administracyjnej, może przewidzieć sankcje – w tym finansowe – nakładane przez organy obowiązane do wyegzekwowania przestrzegania nakazów i zakazów administracyjnych. Dopuszczalność ustanowienia administracyjnych kar pieniężnych jako środka reakcji państwa na łamanie prawa nie budzi zasadniczo wątpliwości w orzecznictwie Trybunału.
Jednakże, kształtując mechanizmy stosowania sankcji prawnych przez organy władzy publicznej, ustawodawca musi uwzględnić wymagania konstytucyjne, do których należą zakaz karania dwu- lub wielokrotnie tej samej osoby za ten sam czyn oraz ogólna zasada proporcjonalności karania. Wymagania te stanowią warunek demokratycznego państwa prawnego, o jakim mowa w art. 2 konstytucji. W szczególności niedopuszczalna byłaby sytuacja, w której wobec tej samej osoby, za ten sam czyn, stosowane miałyby być łącznie różne rodzaje środków o charakterze represyjnym, służących ochronie tych samych dóbr prawnie relewantnych.
W niniejszej sprawie represyjny charakter kary penalnej przewidzianej w art. 271 § 1 k.k. nie budził wątpliwości. TK uznał, że również kara pieniężna, o jakiej mowa w art. 92a ust. 1 u.t.d., realizuje przede wszystkim funkcję represyjną. Stosowana jest jako swoista „odpłata” za naruszenie obowiązków i warunków przewozu drogowego niezależnie od tego, czy doszło do jakiegokolwiek uszczerbku w budżecie państwa. Nie ma zatem kompensacyjnego charakteru (choć stanowi dochód państwa). Podobnie jak kary przewidziane w kodeksie karnym, administracyjna kara pieniężna również pełni funkcję prewencyjną, zniechęcając do łamania prawa. Jednocześnie oba środki karania przewidziane w art. 92a ust. 1 u.t.d. oraz art. 271 § 1 k.k. mają, w gruncie rzeczy, ten sam cel, polegający na ochronie dobra, jakim jest prawdziwość dokumentów będących w obrocie prawnym.
Z tych względów pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo opisane w art. 271 § 1 k.k. osoby fizycznej, wobec której już wcześniej – w związku z tym samym czynem polegającym na zamieszczeniu nieprawdziwych informacji w „Zaświadczeniu o działalności” – wydana została decyzja administracyjna o nałożeniu kary pieniężnej, stanowiłoby przejaw podwójnego karania za to samo oraz nieproporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie prawa.
Przewodniczącą składu orzekającego była sędzia TK Małgorzata Pyziak-Szafnicka, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Pszczółkowski.