Wyłączenie stosowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym przepisów o kosztach sądowych (pozbawienie stron prawa do ubiegania się o zwolnienie z kosztów sądowych) P 19/16
29 kwietnia 2020 r. o godz. 12:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy dotyczącego wyłączenia stosowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym przepisów o kosztach sądowych (pozbawienie stron prawa do ubiegania się o zwolnienie z kosztów sądowych).
Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie zgodności art. 104a ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, w zakresie, w jakim wyłącza stosowanie w elektronicznym postępowaniu upominawczym przepisów art. 100-103 powołanej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Sąd pytający wskazuje, że istotą art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w odniesieniu do elektronicznego postępowania upominawczego jest wyłączenie możliwości ubiegania się przez strony o zwolnienie od kosztów sądowych na mocy postanowienia sądu (referendarza sądowego). Celem wprowadzenia omawianej regulacji było dążenie przez ustawodawcę do maksymalnego przyśpieszenia elektronicznego postępowania upominawczego.
Zdaniem sądu pytającego wyłączenie możliwości ubiegania się o zwolnienie od kosztów sądowych nie pozbawia dostępu do sądu powoda, gdyż rozpoznanie spraw w elektronicznym postępowaniu upominawczym nie jest obligatoryjne. Chcąc uzyskać takie zwolnienie, powód może dokonać wyboru innego niż elektroniczne postępowanie upominawcze trybu dochodzenia swoich roszczeń. Prawo owego wyboru nie dotyczy jednak pozwanego, który wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych mógłby złożyć najwcześniej dopiero łącznie ze skutecznie wniesionym sprzeciwem.
Zdaniem sądu pytającego, art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych budzi konstytucyjne wątpliwości w odniesieniu do sytuacji, gdy zaistnieje potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego związanego z wydatkami na etapie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty. Kwestionowana regulacja ogranicza możliwość powoływania określonych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy dowodów, przez co ogranicza drogę sądową. W konsekwencji może prowadzić do zamknięcia tej drogi stronie, której, ze względu na określoną sytuację życiową, materialną czy rodzinną, nie stać, bez uszczerbku w koniecznym utrzymaniu, na pokrycie wydatków, w szczególności wskazanych w art. 2 ust. 1 i art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jest to w ocenie sądu pytającego niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP wskazującym, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Zdaniem Sądu pytającego, cel kwestionowanej regulacji, którym jest przyspieszenie elektronicznego postępowania upominawczego, nie może pozbawiać strony możliwości skutecznej obrony swoich praw w przypadku konieczności przeprowadzenia czynności generujących wydatki. Art. 104a ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest więc niezgodny również z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: przewodniczący - sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sprawozdawca - sędzia TK Rafał Wojciechowski.