Istnienie oraz zakres szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem; właściwość miejscowa sądu w przedmiocie orzekania w powyższej sprawie SK 14/19
26 września 2023 r. o godz. 10:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej sp. z o.o. dotyczącej istnienia oraz zakresu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem oraz właściwości miejscowej sądu w przedmiocie orzekania w powyższej sprawie.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 361 § 2 w związku z art. 4171 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: k.c.) w związku z art. 4241 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) rozumianych jako uzależniające istnienie oraz zakres szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem od konieczności jej powstania najpóźniej w chwili wydania orzeczenia niezgodnego z prawem oraz wyłączające z pojęcia szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem kosztów sądowych, kosztów procesu i kosztów egzekucyjnych, z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP,
2) art. 29 w związku z art. 17 pkt 44 ustawy z 17 listopada 1964 r., o której mowa w punkcie pierwszym w zakresie, w jakim dotyczy wyłącznej właściwości miejscowej sądu do orzekania w sprawie odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, które zostało wydane przez ten sam sąd, z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Skarżąca, jako pracodawca, prowadziła ze swoim pracownikiem spór sądowy (z powództwa pracownika) o zapłatę. W związku z tym sporem sąd rejonowy zasądził należność pieniężną oraz koszty procesu od Skarżącej, oddalił powództwo wzajemne Skarżącej, zasądzając koszty procesu na rzecz pracownika. Sąd okręgowy oddalił apelację Skarżącej i zasądził na rzecz pracownika zwrot kosztów postępowania apelacyjnego. Od wskazanego wyroku sądu okręgowego Skarżąca wniosła skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem tego prawomocnego orzeczenia. Sąd Najwyższy stwierdził niezgodność z prawem zaskarżonego wyroku sądu okręgowego zasądzając od pracownika na rzecz Skarżącej zwrot kosztów postępowania skargowego przed Sądem Najwyższym. W celu ściągnięcia zasądzonych kosztów procesu Skarżąca wszczęła postępowanie egzekucyjne, w ramach którego poniosła wydatki, a także koszty opłaty sądowej, od wniosku o wyjawienie majątku dłużnika. Postępowanie egzekucyjne okazało się bezskuteczne. Skarżąca wystąpiła zatem do sądu okręgowego z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez Prezesa sądu okręgowego, o zapłatę wraz z kosztami procesu. Sąd okręgowy przychylił się w całości do stanowiska Skarżącej, zasądzając od Skarbu Państwa na rzecz Skarżącej odszkodowanie wraz z kosztami procesu. Od tego wyroku apelację wniosła Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Po rozpatrzeniu apelacji, sąd apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił w całości powództwo i zasądził od Skarżącej na rzecz Skarbu Państwa koszty postępowania w obu instancjach.
Zdaniem Skarżącej art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 4171 § 2 k.c. w związku z art. 4241 § 1 k.p.c., we wskazanym wyżej rozumieniu, jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca wskazuje, że niezasadne jest traktowanie jako szkody, wyrządzonej przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia, dochodzonej na podstawie art. 4171 § 2 k.c., jedynie szkody objętej uprzednio skargą o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem i istniejącej tym samym w chwili wniesienia skargi.
Skarżąca podnosi, że zgodnie z konstytucyjnym rozumieniem szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów, pojęcie szkody powinno być wykładane szeroko. Szkodą jest wówczas - zdaniem Skarżącej - także każde uszczuplenie majątku poszkodowanego wynikłe bezpośrednio ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (w tym uszczerbki powstałe na skutek rozstrzygnięcia skargi o kosztach, jak także uszczerbki dalsze, powstałe i poniesione na etapie egzekucji), gdyż nie zmienia to faktu, że koszty te nadal zachowują adekwatny związek przyczynowo-skutkowy z wydaniem orzeczenia niezgodnego z prawem. Poszkodowany w ocenie Skarżącej nie byłby zmuszony ponosić kosztów związanych ze skargą i następnie ewentualnej egzekucji kosztów wypływających ze skargi, gdyby nie fakt wydania orzeczenia niezgodnego z prawem.
Skarżąca również wskazuje, że art. 29 k.p.c. w związku z art. 17 pkt 44 k.p.c., we wskazanym zakresie, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. W opinii Skarżącej, rozpoznanie przez ten sam sąd sprawy, który wydał orzeczenie niezgodne z prawem będąc jednocześnie właściwym do orzekania nad naprawą własnej szkody spowodowało, że sąd ten orzekał ,, we własnej sprawie. Zdaniem Skarżącej doszło do naruszenie konstytucyjnego prawa do bezstronnego sądu. Sąd - pomimo odmiennego składu osobowego (zasada wyłączenia sędziego ex lege na podstawie art. 48 § 1 pkt 6 kpc) - orzeka o odpowiedzialności oraz tym samym o kwestiach finansowych jednostki, w której pełni swe czynności. Zagraża to zdaniem Skarżącej bezstronnemu podejściu przez sąd do orzekanej sprawy. Naruszenia bowiem doznaje zasada nemo iudex in causa sua, szczególnie wobec okoliczności, iż w procedurze cywilnej nie przewidziano możliwości wyłączenia sądu jako całej instytucji, a możliwe jest jedynie wyłączenie poszczególnych sędziów – wskazuje Skarżąca.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Wojciech Sych - przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Piotr Pszczółkowski.