Stosowanie sankcji nieważności w odniesieniu do czynności prawnej dokonanej przez strony z naruszeniem ustawowego obowiązku uzyskania zgody właściwego ministra – obszar portu morskiego SK 123/20
17 kwietnia 2024 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej W. K. dotyczącej stosowania sankcji nieważności w odniesieniu do czynności prawnej dokonanej przez strony z naruszeniem ustawowego obowiązku uzyskania zgody właściwego ministra – obszar portu morskiego.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności:
1) art. 3 ust. 1 i 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (dalej: u.p.p.m.) z art. 21 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP,
2) art. 3 ust. 7 ustawy powołanej w punkcie 1 z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji RP.
Sąd rejonowy oraz sąd okręgowy rozpatrywały sprawę o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Przedmiotem rozpoznania była ważność czynności prawnych dotyczących nieruchomości położonych na obszarze portu morskiego.
Na podstawie wyroku sądu apelacyjnego wieczystymi użytkownikami nieruchomości oraz właścicielami budynków, którymi była zabudowana pozostawali O.N. i R.N. Sąd rejonowy dokonał ich wpisu jako wieczystych użytkowników tej nieruchomości i właścicieli budynków. Następnie została zawarta umowa zbycia udziału w spadku, na mocy której właścicielami udziałów spadkowych zostali R.N. i M.K. Strony umowy nie uzyskały wymaganej art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.p.m. zgody na przeniesienie prawa użytkowania wieczystego. Starosta, działając w imieniu Skarbu Państwa, wniósł powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Sąd rejonowy uzgodnił z rzeczywistym stanem prawnym treść księgi wieczystej działki poprzez m.in. wykreślenie M.K. i wpisanie jako współużytkowników wieczystych gruntu i współwłaścicieli budynków odpowiednio: R.N. i S.N. Sąd okręgowy oddalił apelacje pozwanych od powyższego wyroku, a Sąd Najwyższy oddalił wniesioną w tej sprawie skargę kasacyjną. O.N. zmarła, a spadek po niej nabyli po części R.N. i S.N. Po dokonaniu podziału geodezyjnego działki R.N. sprzedał M.K. części swojego udziału w spadku po O.N. Strony tej umowy również nie uzyskały wymaganej art. 3 ust. 1 pkt 1 u.p.p.m. zgody na przeniesienie prawa użytkowania wieczystego zabudowanej nieruchomości. Skarb Państwa, reprezentowany przez starostę, wniósł o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym. Sąd Rejonowy uzgodnił z rzeczywistym stanem prawnym treść przedmiotowych ksiąg wieczystych. Sąd uznał, że postanowienia umowy o zbyciu udziałów w spadku po O.N. dotknięte są sankcją nieważności bezwzględnej i tym samym pozwani nie legitymowali się tytułem prawnym do zawarcia umowy o częściowym nieodpłatnym zniesieniu współużytkowania wieczystego oraz współwłasności budynków.
Zdaniem Skarżącego art. 3 ust. 1 i 7 u.p.p.m. narusza przepisy Konstytucji, gdyż różnicuje sytuację prawną spadkobiercy nieruchomości położonej na obszarach portu morskiego z sytuacją prawną nabywcy spadku w rozumieniu przepisu art. 1054, art. 1055 i art. 1057 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: k.c.).
W ocenie Skarżącego stwierdzenie, że nabycie spadku (udziału w spadku) nie jest zwolnione z rygorów przewidzianych w art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 u.p.p.m. stoi w sprzeczności z regulacją prawną dotyczącą istoty dziedziczenia oraz możliwości zbycia spadku bądź udziału w spadku. Skarżący wskazuje, że orzekające w sprawie M.K. sądy nie uwzględniły uregulowań zawartych między innymi w treści art. 1054 k.c., art. 1055 k.c. i art. 1057 k.c. Nabycie spadku, bądź udziału w spadku, nie jest przeniesieniem użytkowania wieczystego, lecz stanowi wstąpienie w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkobiercy, który z kolei prawa te przejmuje na zasadzie sukcesji generalnej po spadkodawcy. Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić dodatkowe ograniczenia w zakresie obrotu prawem własności lub prawem użytkowania wieczystego nabytego w drodze dziedziczenia, to, zdaniem Skarżącego, stosowne zapisy musiałyby się znaleźć w ustawie o portach i przystaniach morskich.
Następnie Skarżący wskazuje, że art. 3 ust. 7 u.p.p.m. narusza zasadę proporcjonalności wywodzoną z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a dobrem chronionym jest prawo własności. Uregulowanie wynikające z kwestionowanego przepisu nie pozwala na konwalidowanie czynności prawnej dokonanej bez zgody właściwego ministra, nawet w sytuacji gdy uchybienie uzyskania przedmiotowej zgody nastąpiło z przyczyn niezależnych od stron czynności prawnej. Rozwiązanie przyjęte w art. 3 ust. 7 u.p.p.m. jest - w ocenie Skarżącego - rażąco niesprawiedliwe, gdyż rygor nieważności czynności prawnej jest stosowany niezależnie od okoliczności faktycznych sprawy.
Zdaniem Skarżącego, dla skutecznej kontroli obrotu nieruchomościami położonymi na terenie portu morskiego nie jest konieczne obwarowanie rygorem nieważności bezwzględnej braku zgody właściwego ministra. Dla zabezpieczenia kontroli obrotu nieruchomościami na tym obszarze wystarczające jest wprowadzenie instytucji bezskuteczności zawieszonej, co oznaczałoby, że czynność prawna nie wywołałaby skutku zamierzonego przez strony do czasu uzyskania zgody właściwego ministra.
Skarżący stwierdza, że unormowanie zawarte w art. 3 ust. 7 u.p.p.m. jest również sprzeczne z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Kwestionowany przepis nie zapewnia równej dla wszystkich ochrony prawnej, albowiem dyskryminuje w porównywalnych sytuacjach prawnych osoby, które nie legitymują się i to bez swojej winy, wymaganą zgodą ministra wydaną przed dokonaniem czynności prawnej.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Piotr Pszczółkowski - przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki - sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Bogdan Święczkowski.