Uzyskiwanie świadczeń przedemerytalnych K 19/02
30 marca 2005 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone wnioski Grupy posłów na Sejm RP, Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność", Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, Rady Powiatu Bydgoskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rady Gminy Kochanowice w sprawie konstytucyjności niektórych przepisów dotyczących zasad uzyskiwania świadczeń przedemerytalnych.
Sejm RP w dniu 17 grudnia 2001 r. uchwalił ustawę o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz ustawy o ułatwieniu zatrudnienia absolwentom szkół (dalej: ustawa nowelizująca), której unormowania nowelizujące ustawę o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu są przedmiotem rozpatrzenia Trybunału. Do momentu uchwalenia ustawy nowelizującej w systemie ubezpieczeń społecznych funkcjonowały zarówno zasiłki, jak i świadczenia przedemerytalne. Ustawa nowelizująca zniosła zasiłki przedemerytalne i zmieniła podstawy prawne przyznawania świadczeń przedemerytalnych oraz wprowadziła przepisy przejściowe chroniące osoby, które pod rządami starej ustawy nabyły prawo do świadczeń przedemerytalnych (lub spełniły warunki do ich nabycia).
Na mocy nowych przepisów prawo do świadczenia przedemerytalnego nabywają (oraz zachowują na dotychczasowych zasadach) jedynie te osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej spełniały warunki do nabycia prawa do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub stypendium oraz we właściwym terminie - tj. przed dniem wejścia w życie ustawy - zarejestrowały się w powiatowym urzędzie pracy. Ustawa nowelizująca została uchwalona 17 grudnia 2001 r., opublikowano ją w Dzienniku Ustaw z 29 grudnia 2001 r., weszła w życie 1 stycznia 2002 roku . W większości przypadków treść norm prawnych zawartych w ustawie doszła więc do adresatów po dacie wejścia w życie omawianej ustawy. Jak podkreślają wnioskodawcy, trzydniowy okres między opublikowaniem ustawy a wejściem jej w życie praktycznie uniemożliwił obywatelom podjęcie na czas (czyli do 31 grudnia 2001 r.) działań gwarantujących uzyskanie zasiłku przedemerytalnego - tj. zarejestrowanie się w powiatowym urzędzie pracy. Wprowadzone regulacje odebrały więc możliwość uzyskania świadczeń na dotychczasowych zasadach przez tych bezrobotnych, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy spełniali warunki do nabycia świadczeń, lecz nie zdążyli zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy. Zdaniem wnioskodawców brak właściwej vacatio legis narusza zasadę zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa (art. 2 Konstytucji).
W opinii grupy posłów zakwestionowana regulacja zaskoczyła osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, gdyż przed wejściem w życie nowelizacji okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych był wliczany do okresów wymaganych do nabycia prawa do świadczeń i zasiłków emerytalnych. Nowe przepisy uniemożliwiły również korzystanie z prawa do zasiłku osobom, które w momencie wejścia w życie nowej ustawy pozostawały w okresie wypowiedzenia stosunku pracy, w związku z czym nie miały szansy żeby w wymaganym terminie zarejestrować się w urzędzie pracy. Posłowie wskazują, że brak odpowiedniego czasu na dostosowanie się adresatów prawa do jego zmienionej treści jest równoznaczny z niezachowaniem przez ustawodawcę niezbędnej vacatio legis. Tym samym naruszona została zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).
Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność" wskazuje w swoim wniosku także na fakt, iż ustawa nowelizacyjna wydana została z naruszeniem sformułowanej w art. 7 Konstytucji zasady praworządności. Rada Ministrów przygotowując projekt ustawy nowelizacyjnej nie dopełniła ustawowego obowiązku związanego z terminowym przekazaniem projektu do zaopiniowania przez organ związku zawodowego, jakim jest Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność". Rada Ministrów skierowała projekt ustawy do Sejmu, nie czekając na przedstawienie opinii przez Komisję Krajową. Zdaniem NSZZ "Solidarność" zaskarżone przepisy naruszają również konstytucyjnie gwarantowane prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek pozostawania bez pracy (art. 67 ust. 2 Konstytucji). Za naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego NSZZ "Solidarność" uznaje zmniejszenie dotychczasowej wysokości świadczeń przedemerytalnych z 90 % do 80 % emerytury (maksymalnie 200 % zasiłku dla bezrobotnych), które to świadczenia w obniżonej wysokości nie pozwalają na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych osoby uprawnionej.
Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżył znowelizowane przepisy w zakresie, w jakim dotyczą pracowników byłych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej (PPGR). Pracownikom byłych PPGR przysługują świadczenia przedemerytalne, jeżeli 7 listopada 2001 r. (data wejścia w życie ustawy, która wprowadziła świadczenia przedemerytalne dla pracowników byłych PPGR) posiadali status bezrobotnego oraz spełniali łącznie ustawowe warunki. Zdaniem Rzecznika wprowadzone kryterium daty uzyskania uprawnień jest arbitralne i niezgodne z Konstytucją. Jak wskazuje wnioskodawca, cechami istotnymi adresatów prawa są w tym przypadku: wiek, staż pracy, zamieszkiwanie w powiecie uznanym za zagrożony szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym oraz status osoby bezrobotnej. Cechy te mogą posiadać również te osoby, które uzyskały status bezrobotnego po 7 listopada 2001 r. (a przed wejściem w życie nowelizowanego przepisu). Zróżnicowanie podmiotów charakteryzujących się tymi samymi cechami istotnymi na podstawie arbitralnego kryterium daty uzyskania statusu bezrobotnego narusza zasadę równości obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji). Wprowadzone rozróżnienie nie znajduje uzasadnienia w zasadzie sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Rzecznik wskazuje także na niekonstytucyjność regulacji, na mocy której prawo do świadczenia emerytalnego jest uzależnione od co najmniej dziesięcioletniego okresu zatrudnienia w PPGR. Do okresu pracy nie zalicza się natomiast zatrudnienia w Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która weszła w prawa i obowiązki po zlikwidowanych PPGR. Wprowadzając powyższą regulację ustawodawca pozbawił część bezrobotnych - charakteryzujących się identycznymi cechami istotnymi - możliwości uzyskania świadczenia przedemerytalnego. Naruszona została więc zasada równości obywateli wobec prawa (art. 32 Konstytucji).
Rozprawie będzie przewodniczył sędzia TK Adam Jamróz, a sprawozdawcą będzie sędzia TK Marek Mazurkiewicz.