Przedstawienie przez Prezesa TK "Informacji o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2015 roku" w Senacie RP
6 października 2016 roku podczas plenarnego posiedzenia Senatu RP Prezes Trybunału Konstytucyjnego prof. Andrzej Rzepliński przedstawił "Informację o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2015 roku".
Przedstawiając "Informację..." Prezes TK powiedział: Jak co roku przedstawię państwu informację o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w roku poprzednim, którą Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego przyjęło w kwietniu tego roku. Ze względu na to, że moje wystąpienie przypadło wyjątkowo dopiero jesienią, pozwolę sobie wspomnieć również o niektórych efektach pracy Trybunału w roku bieżącym oraz o realiach, w jakich przychodzi obecnie Trybunałowi funkcjonować.
Podsumowanie zeszłorocznej działalności Trybunału Konstytucyjnego zacznę od podstawowych danych liczbowych. Do Trybunału wpłynęły 623 sprawy, wnioski, pytania prawne i skargi konstytucyjne. Był to najwyższy roczny wpływ spraw w historii Trybunału Konstytucyjnego – wyższy o 17,5% od wpływu w roku 2014. Liczba spraw podlegających wstępnemu rozpoznaniu wyniosła 442 i była o 6% wyższa niż w roku poprzednim, a liczba spraw niepodlegających rozpoznaniu wstępnemu wyniosła 181 i była aż o 60% wyższa niż rok wcześniej. Tak jak dotychczas wśród spraw wniesionych do Trybunału dominowały skargi konstytucyjne. W zeszłym roku było ich 408, co daje 65% wszystkich spraw wniesionych do Trybunału i rozpatrywanych merytorycznie. Ubiegły rok był dla Trybunału Konstytucyjnego rekordowy również pod względem liczby rozstrzygniętych spraw i wydanych orzeczeń. Trybunał rozstrzygnął 303 sprawy, o 93% więcej niż rok wcześniej. Niektóre sprawy Trybunał rozpoznał łącznie i wydał w sumie 173 orzeczenia merytoryczne, 63 wyroki i 110 postanowień o umorzeniu postępowania. Nie wiem, dlaczego tak się dzieje, ale taka jest logika dotycząca orzeczeń sądów konstytucyjnych w państwach unijnych – wydają mniej więcej 40–60, rzadko więcej, np. 80 wyroków rocznie. Myśmy w zeszłym roku wydali 63 wyroki i 110 postanowień o umorzeniu postępowania.
Liczba wydanych orzeczeń merytorycznych była wyższa od tej z roku 2014 o 45%. Wśród tych 63 wyroków, a więc rozstrzygnięć merytorycznych, w 35 sprawach Trybunał orzekł o niekonstytucyjności co najmniej jednego z zakwestionowanych przepisów, co stanowiło 56% wszystkich wyroków. W całym 30-leciu istnienia Trybunału Konstytucyjnego dane tak akurat się ułożyły, że w 49% spraw Trybunał orzekał o niekonstytucyjności, a w 51% – o konstytucyjności kwestionowanych przepisów.
Na etapie wstępnej kontroli skarg konstytucyjnych i wniosków podmiotów o legitymacji ograniczonej Trybunał wydał łącznie 918 postanowień i zarządzeń, czyli o 11% więcej niż rok wcześniej. Do merytorycznego rozpoznania Trybunał przekazał 10% skarg konstytucyjnych i 52% wniosków podmiotów o legitymacji ograniczonej.
Poza tym Trybunał wydał 5 postanowień sygnalizacyjnych adresowanych do marszałka Sejmu w celu zapewnienia spójności systemu prawa przez organy stanowiące prawo. (…)
Przechodząc do zeszłorocznego orzecznictwa w sprawach ustrojowych, chciałbym zwrócić państwa uwagę na wypowiedzi Trybunału o 2 zasadach ustrojowych określonych w konstytucji: o zasadzie podziału, równowagi i współdziałania władz oraz o zasadzie niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Trybunał przypomniał, że – w myśl zasady podziału władz – każdej z 3 władz powinny przypadać kompetencje materialnie odpowiadające jej istocie. A co więcej, każda z 3 władz powinna zachowywać właściwe jej kwantum wyłączności kompetencyjnej stanowiącej o zachowaniu tej istoty. Równowaga władz oznacza oddziaływanie władz na siebie i wzajemne uzupełnianie ich funkcji, lojalne respektowanie, przy właściwych demokracji okresowych napięciach… realne respektowanie podziału, równowagi, współdziałania i hamowania się władz. To jest fundament stabilnego działania mechanizmów państwa demokratycznego i państwa prawnego.
Trybunał podkreślił, że władza sądownicza jest władzą odrębną i niezależną od pozostałych władz. Do jej istoty, a tym samym do jej wyłącznej kompetencji należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, czyli rozpoznawanie i rozstrzyganie wniesionych do niej spraw. Konstytucja zapewnia tu sądom pełną samodzielność. Oznacza to m.in., że wykonywanie funkcji orzeczniczych przez sądy odbywa się bez jakiejkolwiek władczej ingerencji organów innych władz. Dotyczy to także ministra sprawiedliwości będącego organem władzy wykonawczej, który sprawuje zewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością sądów powszechnych.
Do orzeczeń fundamentalnych dla ustroju państwa polskiego należą niewątpliwie 4 wyroki w sprawach ustaw o Trybunale Konstytucyjnym: wyrok z 3 grudnia 2015 r. w sprawie niektórych przepisów ustawy o Trybunale z 2015 r. w jej pierwotnym brzmieniu, wyrok z 9 grudnia 2015 r. w sprawie listopadowej nowelizacji ustawy o Trybunale, wyrok z 9 marca 2016 r. w sprawie grudniowej nowelizacji oraz wyrok z 11 sierpnia 2016 r. w sprawie lipcowej ustawy o Trybunale z 2016 r. W każdym z tym wyroków Trybunał stwierdził niekonstytucyjność: w trzech przypadkach – niektórych zaskarżonych przepisów, w jednym – całej ustawy.(...) Wyroki w tych sprawach zapadły dlatego, że podmioty uprawnione do inicjowania postępowania przed Trybunałem, dostrzegając problem konstytucyjności tych ustaw, skierowały do Trybunału wnioski w sprawie kontroli ich konstytucyjności.
Efektywna ochrona konstytucji, a więc przede wszystkim zapisanych w niej zasad ustroju Rzeczypospolitej, demokracji, rządów prawa, sprawiedliwości oraz wolności i praw człowieka i obywatela, wymaga skutecznej współpracy z Trybunałem wielu podmiotów: parlamentu, prezydenta, rządu, sądów oraz władz samorządu terytorialnego, ale i partnerów społecznych, pracodawców, organizacji zawodowych, kościołów i związków wyznaniowych, organizacji pozarządowych i, co nie najmniej ważne, a wręcz przeciwnie, poszczególnych obywateli. Z perspektywy Trybunału efektem tej współpracy może być, o ile podmiot inicjujący postępowanie o kontrolę konstytucyjności prawa dostarczy mocnych argumentów na rzecz niekonstytucyjności danej normy prawnej, derogacja, czyli usunięcie z systemu prawnego takiej normy. Trybunał sam nie stanowi prawa. Po wyroku stwierdzającym niekonstytucyjność do przywrócenia stanu konstytucyjności prawa najczęściej potrzebna jest reakcja prawodawcy pozytywnego, który o ile to konieczne, uzupełnia system prawny o normę zgodną z konstytucją. Wówczas stan konstytucyjności konkretnego aktu normatywnego zostaje przywrócony. Na tym polega wykonywanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego przez prawodawcę. (…)
Szanowni Państwo, w tym roku Trybunał obchodzi swoje 30-lecie. Jubileusz ten jest liczony od dnia wydania pierwszego wyroku przez Trybunał, w którym stwierdził on, ku osłupieniu ówczesnej władzy, niezgodność rozporządzenia Rady Ministrów z konstytucją. Z kolei w przyszłym roku minie 20 lat od uchwalenia i wejścia w życie Konstytucji III RP. Ustrój demokracji konstytucyjnej państwa zachodniej kultury prawnej może mieć swoje wady, niemniej ustanowienie konstytucji z 1997 r. i porządne uregulowanie w niej ustroju Trybunału Konstytucyjnego należą do najważniejszych zdarzeń w najnowszej historii politycznej i prawnej Polski. Pod rządami konstytucji ustanowionej wolą narodu i chronionej orzecznictwem Trybunału Polska wstąpiła do NATO i do Unii Europejskiej. W coraz większym stopniu zaszczepiała też na swoim terytorium wartości zachodniej kultury prawnej, opartej na demokracji, rządach prawa oraz na przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Sama Polska również coraz więcej wnosiła do tej kultury prawnej. Nie odwracajmy się od naszego wspólnego dorobku, naszego wysiłku.
Na zakończenie posiedzenia Senatu Wicemarszałek Bogdan Borusewicz wręczył Prezesowi Trybunału, w imieniu grupy senatorów, medal pamiątkowy Senatu.
tekst wystąpienia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego
