Prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka P 13/24
10 grudnia 2025 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego w Tarnowie dotyczące prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.
Trybunał postanowił umorzyć postępowanie na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393).
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
PRZEDMIOT PYTANIA PRAWNEGO
W niniejszej sprawie przedmiotem pytania prawnego uczyniono art. 87 § 1a ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 2023 r. poz. 2119, ze zm.; obowiązujący tekst jednolity: Dz. U. z 2025 r. poz. 734; dalej: k.w.), który ma następujące brzmienie:
„Tej samej karze [tj. karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 2500 zł] podlega, kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż określony w § 1”.
OKOLICZNOŚCI PRZEDSTAWIENIA PYTANIA PRAWNEGO
Wnioskiem z dnia 11 czerwca 2024 r. Policja wystąpiła do sądu pytającego o ukaranie osoby fizycznej m.in. za to, że w we wskazanym we wniosku o ukaranie miejscu i czasie, jechała jako kierujący rowerem na drodze publicznej, będąc pod wpływem środka odurzającego, tj. amfetaminy przy stwierdzonym stężeniu 32,3 ng/l, gdzie stężenie to jest równoznaczne ze stanem po użyciu alkoholu.
Zdaniem oskarżyciela zachowanie takie wyczerpywało znamiona wykroczenia z art. 87 § 1a k.w.
PYTANIE PRAWNE
Postanowieniem z 20 sierpnia 2024 r. sąd pytający przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy art. 87 § 1a k.w. jest zgodny z art. 42 ust 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Wedle przedstawionych przez sąd pytający wyjaśnień, od udzielonej przez Trybunał Konstytucyjny odpowiedzi na postawione pytanie prawne bezpośrednio zależeć miała sytuacja osoby obwinionej, albowiem w przypadku zastosowania art. 87 § 1a k.w. zostałaby ona uznana za winną wykroczenia, za co groziłaby jej kara aresztu oraz grzywny nie niższej niż 2500 zł, a także środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w wymiarze od 6 miesięcy do 3 lat. Z kolei orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny, że objęty pytaniem prawnym przepis narusza Konstytucję, spowoduje umorzenie postępowania na podstawie art. 5 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2024 r. poz. 977, ze zm.; dalej: k.p.w.). W sytuacji zaś wydania orzeczenia po 6 października 2026 r. – umorzenie postępowania na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w. z powodu przedawnienia orzekania w przedmiotowej sprawie.
UMORZENIE POSTĘPOWANIA Z POWODU NIEDOPUSZCZALNOŚCI WYDANIA WYROKU
Trybunał Konstytucyjny uznał, że przedstawione mu pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej, albowiem w istocie nie zmierza do rozwiania wątpliwości konstytucyjnych sądu pytającego, a do rozstrzygnięcia za sąd a quo przez Trybunał o kwalifikacji prawnej zdarzenia opisanego we wniosku o ukaranie.
Trybunał zwrócił uwagę, że w art. 87 § 1a k.w. ustawodawca nie posługuje się znamieniem pozostawania „pod wpływem środka odurzającego”, jak czyni to na gruncie art. 178a § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2024 r. poz. 17, ze zm.; obowiązujący tekst jednolity: Dz. U. z 2025 r. poz. 383; dalej: k.k.), a czynił także na gruncie art. 178a § 2 k.k., ale sformułowaniem „pod wpływem podobnie [do alkoholu] działającego środka”. O ile więc w art. 87 § 1 i 2 k.w. mowa jest o stanie „po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka”, o tyle w art. 87 § 1a k.w. – o stanie wywołanym wpływem środka działającego podobnie do alkoholu. Trudno zatem sformułowanie to utożsamiać ze stanem odurzenia, gdyż przeczy temu wykładnia językowa. Ponadto przeciwko takiemu utożsamianiu przemawia również wykładnia historyczna. Artykuł 178a § 2 k.k., który pierwotnie penalizował prowadzenie pojazdów niemechanicznych w stanie nietrzeźwości, stanowił dodatkowo właśnie o stanie odurzenia.
Skoro ustawodawca w art. 12 pkt 3 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247, ze zm.; dalej: ustawa z 2013 r.) uchylił § 2 w art. 178a k.k. oraz w art. 2 pkt 3 lit. a ustawy z 2013 r. dodał § 1a do art. 87 k.w. i nadał mu jednocześnie odmienną od pierwotnego brzmienia art. 178a § 2 k.k. treść w tym zakresie, to – w ocenie Trybunału – oznacza, że była to świadoma zmiana merytoryczna. Świadczy o tym zresztą uzasadnienie do rządowego projektu z 8 listopada 2012 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw (Sejm RP VII kad., druk sejmowy nr 870).
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego art. 87 § 1a k.w. nie nastręcza trudności interpretacyjnych. Na gruncie tego przepisu chodzi bowiem o te same środki podobnie działające do alkoholu, co w przypadku art. 87 § 1 i 2 k.w., a mianowicie określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 lipca 2014 r. w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie (Dz. U. poz. 948), zaś różnica sprowadza się do wpływu tego środka na organizm sprawcy. Przy ocenie odpowiedzialności za wykroczenie z art. 87 § 1a k.w. powinno zaś zostać ustalone, czy oddziałuje on na organizm sprawcy tak, jak czyni to alkohol prowadzący do stanu nietrzeźwości.
W świetle powyższego – zdaniem Trybunału – możliwa jest rekonstrukcja strony przedmiotowej czynu, o którym mowa w art. 87 § 1a k.w. Brak ustawowej definicji stanu „pod wpływem podobnie [do alkoholu] działającego środka” nie uniemożliwia bowiem rozpoznania sprawy przez sąd a quo, gdyż zwrot ten został objaśniony w judykaturze dotyczącej art. 178a § 1 i 2 k.k., a poza tym na gruncie języka powszechnego (literackiego) nie powinien budzić wątpliwości interpretacyjnych; chodzi bowiem o określony stan dysfunkcji organizmu, tyle tylko, że nie wywołany przez alkohol, a inny środek o podobnym skutku.
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego sąd pytający może zatem samodzielnie ocenić, czy doszło do popełnienia czynu podpadającego pod hipotezę art. 87 § 1a k.w. i wydać stosowne orzeczenie w zawisłej przed nim sprawie.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki - sprawozdawca, sędzia TK Michał Warciński, sędzia TK Rafał Wojciechowski, sędzia TK Jarosław Wyrembak.