Cele i działalność partii politycznej - Komunistyczna Partia Polski Pp 1/20
1 października i 3 grudnia 2025 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał połączone wnioski Prokuratora Generalnego oraz Prezydenta RP dotyczące celów i działalności partii politycznej - Komunistyczna Partia Polski.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że cele i działalność Komunistycznej Partii Polski są niezgodne z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto Trybunał umorzył postępowanie w zakresie wniosku Prokuratora Generalnego.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Trybunał orzekł, że cele i działalność Komunistycznej Partii Polski są niezgodne z przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym Trybunał podzielił argumentację Prezydenta Karola Nawrockiego, wskazującego, że „komunizm w wyniku zbrodniczej rewolucji bolszewickiej (…) zmienił w sposób tragiczny oblicze (…) ogromnej części świata, zaś jego (…) skutki społeczne i ekonomiczne odczuwane są w wielu państwach (…) do dziś. Ideologia komunistyczna wymierzona jest przeciwko podstawowym wartościom człowieczeństwa, tradycjom cywilizacji europejskiej i chrześcijańskiej.
Jedną z największych ofiar komunizmu była i jest Polska. W 1920 roku dzięki męstwu polskich żołnierzy i całego narodu udało się odepchnąć od naszej Ojczyzny widmo zalewu komunizmu i idących za nim zbrodni”.
W tym kontekście szczególnie szokująca jest działalność programowa Komunistycznej Partii Polski odwołująca się do aktywności przedwojennej Komunistycznej Partii Robotniczej Polski i wychwalająca atak Rosji Sowieckiej na Polskę w 1920 r., nazywanie w działalności programowej KPP ówczesnej Polski mianem kapitalistyczno-obszarniczej i kwestionowanie agresywnego charakteru inwazji Rosji Sowieckiej na Polskę w 1920 r. Wszystko na łamach oficjalnego organu prasowego KPP lub na jej oficjalnej stronie internetowej.
Nie ulega wątpliwości że przedwojenna imienniczka Komunistycznej Partii Polski była ugrupowaniem antypolskim złożonym z sowieckich agentów. Trybunał wskazał, że komuniści wywodzący się wprost z przedwojennej Komunistycznej Partii Polski instalowali w Polsce powojennej sowiecką okupację i stalinowską opresję. Wszak długoletnimi członkami przedwojennej KPP byli odpowiedzialni za stalinowski terror okresu powojennego, zajmujący najwyższe stanowiska państwowe, Jakub Berman, Bolesław Bierut, Hilary Minc, Aleksander Zawadzki, Stanisław Radkiewicz, Władysław Gomułka, Roman Romkowski, Józef Różański, Anatol Fejgin.
Jeszcze bardziej szokuje ten fragment działalności programowej KPP, w którym polskich oficerów zamordowanych w Katyniu, Miednoje, Starobielsku, Ostaszkowie i innych miejscach zbrodni katyńskiej nazywa się na łamach oficjalnego organu prasowego Polskiej Partii Komunistycznej mianem obszarników i burżuazji, średniego szczebla funkcjonariuszami i agentami aparatu przemocy, aparatu obrony, bezpieczeństwa i represji państwa burżuazyjnego, mianem kierowniczo-operacyjnego wykonawstwa i ideologiczno-politycznym zabezpieczeniem okupacji-kolonizacji Ukrainy i Białorusi, wreszcie nazywa się naszych bohaterów słowami „najbardziej zajadła, ideologiczno-polityczna czołówka antykomunistyczna”. Wszystko to miało miejsce w Rzeczypospolitej Polskiej, której Konstytucja zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk komunizmu.
Prezydent podkreślił, że cele i działalność Komunistycznej Partii Polski „nawołują i prowadzą do rewolucji komunistycznej, grabieży prywatnej własności i zamiany obecnego ustroju demokratycznego na ustrój «demokracji socjalistycznej», będący w istocie dyktaturą proletariatu, a więc zaprzeczeniem pojęcia demokracji. W porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej nie ma miejsca na partię, która gloryfikuje zbrodniarzy i reżimy komunistyczne odpowiedzialne za śmierć milionów istnień ludzkich, w tym naszych rodaków – obywateli Polski. W polskim porządku prawnym nie ma także miejsca na posługiwanie się symbolami, które jednoznacznie odwołują się do zbrodniczej ideologii komunizmu”.
Trybunał, zgodnie z dyspozycją art. 188 pkt 4 Konstytucji, dokonał w niniejszej sprawie kontroli celów i działalności KPP.
Przeprowadzenie ścisłej granicy między celami a działalnością partii politycznej, rekonstruowanymi w oparciu o trwającą działalność programową partii, w ramach kontroli następczej, po latach działalności partii politycznej, jest zasadniczo niemożliwe, dlatego została przeprowadzona łączna ocena celów i działalności KPP z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Cele partii są zdeterminowane przez jej program, ale powinny być rekonstruowany również wskutek analizy jej działalności.
Trybunał przypomniał, że program KPP jest determinowany przez liczne dokumenty programowe i publikacje programowe oraz częściowo przez Statut KPP, które łącznie tworzą program partii, o którym stanowi art. 13 Konstytucji.
Z tego powodu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ocena:
1) celów KPP określonych w preambule Statutu KPP,
2) celów KPP wynikających z art. 57 ust. 1 i 2 Programu KPP,
3) celów KPP określonych w Manifeście polskich komunistów,
4) działalność KPP na stronie internetowej KPP i na łamach czasopisma „Brzask”,
– postrzegana każda z osobna i w oderwaniu od pozostałych, nie może oddać całości istoty sprawy. Dostrzegł to również Wnioskodawca. Dlatego konieczne było dokonanie całościowej oceny celów i działalności KPP, oddającej wzajemne powiązania między częściami składowymi celów i działalności KPP wskazanych we wniosku.
Cele KPP sprowadzają się do jej programu rozumianego w wyżej określony sposób, a działalność KPP poddana kontroli przez TK jest zobrazowana przez publikacje zamieszczane na stronie partii oraz w czasopiśmie „Brzask”. Działalność ta ma charakter programowy, stanowiąc tym samym również część programu partii.
Art. 13 Konstytucji zakazuje istnienia partii i innych organizacji, które odwołują się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu.
W preambule Statutu KPP zadeklarowano, że jest ona partią marksistowsko-leninowską, a jej celem jest rewolucja zmieniająca ustrój Polski na komunistyczny, co skonkretyzowano w „Manifeście polskich komunistów” i licznych wypowiedziach programowych członków jej kierownictwa oraz w innych publikacjach w oficjalnym organie prasowym KPP – czasopiśmie „Brzask”.
W działalności programowej KPP marksizm-leninizm prezentowany jest jako podstawowa ideologia. Aktywność osób wdrażających tę ideologię w przeszłości, niewątpliwie stosujących klasyczne i bezdyskusyjne totalitarne metody działania komunizmu, prezentowana jest jako istotny punkt odniesienia w materiałach kolportowanych przez KPP.
Działalność programowa KPP nawiązuje nie tylko do komunizmu jako ideologii marksistowsko-leninowskiej, ale także rozumianego jako okres w dziejach Polski w latach 1944-1989. W działalności tej podkreśla się w szczególności zasługi osób wprowadzających komunizm bezpośrednio po wojnie, a właśnie w tym okresie epoki komunizmu stosowanie totalitarnych metod i praktyk było szczególnie nasilone.
Z tej perspektywy również nazwa KPP, będąca powieleniem nazwy przedwojennej Komunistycznej Partii Polski, prezentowana w materiałach programowych pochwała dokonań antypolskich i opartych na przemocy działań przedwojennej poprzedniczki KPP oraz „godło partii”, w postaci sierpa i młota, stanowią odwołanie do totalitarnych metod i praktyk komunizmu, widoczne w działalności programowej tej partii, współkształtującej program, o którym stanowi art. 13 Konstytucji.
Dopełnieniem działalności programowej partii jest pochwała ataku ZSRR na Polskę w 1920 r. i 1939 r., pochwała Lenina, Stalina i Dzierżyńskiego, relatywizowanie zbrodni komunistycznych, przede wszystkim zbrodni katyńskiej – wizytówki komunizmu w oczach większości Polaków oraz traktowanie lat 1944-1956 jako najlepszego okresu komunizmu na terytorium Polski.
W świetle powyższego, podstawowy cel KPP w postaci rewolucyjnych przeobrażeń systemu politycznego i społeczno-gospodarczego Polski zmierzających do budowy komunizmu, zgodnie z założeniami i tradycjami marksizmu-leninizmu, oznacza po prostu zamiar wprowadzenie w Polsce ustroju totalitarnego przy zastosowaniu totalitarnych metod i praktyk komunizmu, gloryfikowanych w licznych materiałach zaliczonych do działalności programowej KPP.
Nawiązaniem do praktyki funkcjonowania państw stalinowskiego realnego socjalizmu (komunizmu) są niewątpliwie następujące elementy programu i działalności programowej KPP:
1) ujęcie marksizmu-leninizmu jako programowego fundamentu partii,
2) godło partii w postaci symbolu sierpa i młota,
3) sztandar partii w postaci symbolu sierpa i młota na czerwonym tle,
4) publikowanie z aprobatą prac pisemnych Józefa Stalina, wyrażających jego poglądy na temat marksizmu-leninizmu oraz na „dyktaturę proletariatu”,
5) pochwała działalności Włodzimierza Lenina i Feliksa Dzierżyńskiego,
6) wykazywanie wyższości ustroju ZSRR w najmroczniejszym okresie „czerwonego terroru”, wielkiego głodu i terroru stalinowskiego nad wolnorynkowym ustrojem demokratycznym,
7) rozpowszechnianie poglądów o pozytywnych skutkach zbrodniczej kolektywizacji przeprowadzonej w ZSRR w okresie międzywojennym,
8) opiewanie zalet i osiągnięć totalitarnego reżimu Korei Północnej oraz innych państw komunistycznych,
9) pochwała rewolucji październikowej i wzywanie do przeprowadzenia rewolucji „takiej jak październikowa”,
10) stawianie za wzór ustroju komunistycznego leninowskiej Rosji, stalinowskiego ZSRR czy Korei Północnej,
11) negacja porządku demokratycznego i plan utworzenia komunistycznej dyktatury, nazywanej przewrotnie przez KPP „Polską demokratyczną” w odróżnieniu od obecnie istniejącej „Polski burżuazyjnej”,
12) rzeczywisty cel KPP w postaci wprowadzenia w Polsce systemu politycznego analogicznego do systemu politycznego porewolucyjnej Rosji Sowieckiej, który musiałby stać się ostatecznie systemem terroru, przemocy, „walki o pokój” do wyeliminowania ostatniego politycznego oponenta,
13) negowanie lub usprawiedliwianie zbrodni komunistycznych, jako uzasadnionej walki z „kontrrewolucją” i „reakcją”,
Program KPP, demonstrowany również w oficjalnym organie prasowym partii, odwołuje się wprost do sprawdzonych w XX wieku totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu – przez wzywanie do zjednoczenia ruchu komunistycznego, podjęcia walki z „imperialistycznym”, „kapitalistycznym”, „burżuazyjnym” systemem, odrzucenie demokracji, wywyższanie klasy robotniczej i chłopstwa ponad inne klasy społeczne, wzywanie do zniszczenia obecnie panującego systemu społeczno-politycznego, przeprowadzenie rewolucji „takiej jak październikowa” oraz do wprowadzenia komunistycznego ładu na wzór porewolucyjnej Rosji, z jednoczesną gloryfikacją Włodzimierza Lenina, Feliksa Dzierżyńskiego, Józefa Stalina, Bolesława Bieruta, Jakuba Bermana, Hilarego Minca, Edwarda Ochaba, Mieczysława Moczara, władców Korei Północnej i Chińskiej Republiki Ludowej.
Trybunał podkreślił, że twórcy Konstytucji znali praktyczny wymiar funkcjonowania państwa komunistycznego i świadomie zakazali istnienia partii odwołujących się w programach do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, bowiem, jak stwierdzono w trakcie posiedzenia Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, w kontekście treści obowiązującego obecnie art. 13 Konstytucji, „nie było systemów gorszych od tych, które wymienia dyskutowany przepis, jeżeli chodzi o skalę i zakres pogwałcenia godności człowieka. Takiej praktyki nie było w żadnym innym doświadczeniu ludzkości i w żadnym innym ustroju politycznym. Dlatego też kwestie powinny być nazwane i określone. Gdyby (…) było to tylko doświadczenie historyczne, to przepis konstytucji nie byłby potrzebny. Jest jednak tak, że doświadczenia te są jeszcze dzisiaj na kuli ziemskiej doświadczeniem wielu narodów i państw (…) odwołanie bezpośrednio zawarte w projekcie konstytucji jest memento dla naszego narodu, aby być ostrożnym w posługiwaniu się czymś, co może być potem bardzo niebezpieczne i może przynieść ogromne konsekwencje dla naszego społeczeństwa” (Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, nr 43/1997, s. 83).
Należy wspomnieć, że w samym tylko roku 1952 ponad 21 tysięcy osób trafiło do więzień. „W połowie 1952 roku było w Polsce – wedle oficjalnych, acz wówczas ściśle tajnych danych – 49,5 tysiąca więźniów politycznych. Utworzono też osobne więzienie dla młodocianych «przestępców politycznych» (w 1953 roku było w nim 2,5 tysiąca więźniów). (...) [W] więzieniach siedzieli (…) wysocy urzędnicy państwowi II Rzeczypospolitej (w tym były premier), generałowie, ludzie z dowództwa Armii Krajowej, biskupi, „chłopcy z lasu”, którzy walczyli przeciwko Niemcom, a potem przeciwko komunistom, chłopi stawiający opór, robotnicy z kopalni, w której wybuchł pożar, młodzi ludzie, którzy rozbijali propagandowe gabloty lub wypisywali hasła na murach. Chodziło nie tylko o wyeliminowanie ich z życia publicznego czy uniemożliwienie robienia tego, co robili. Jednym z głównych celów systemu powszechnego terroru było utrzymywanie społeczeństwa w strachu, sprzyjanie donosicielstwu, rozbijanie więzi społecznych (…) W 1955 roku w więzieniach było wciąż około 30 tysięcy więźniów politycznych (…)”. A. Paczkowski, Polacy pod obcą i własną przemocą, [w:] S. Courtois, N. Werth, J. Panné, A. Paczkowski, K. Bartosek, J. Margolin, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 2001, s. 357-359)
W oparciu o stalinowskie ustawodawstwo wydano w Polsce do 1955 r. co najmniej 5 tysięcy wyroków śmierci, natomiast w różnego typu więzieniach, w tym w obozach pracy zmarło ponad 20 tysięcy osób, a nieustaloną liczbę wywieziono w głąb ZSRR (zob. O karach śmierci w latach 1944-1956. Z Krzysztofem Szwagrzykiem i Janem Żarynem rozmawia Barbara Polak, Biuletyn IPN, nr 11/2002, s. 18-19).
Trybunał podkreślił również, że propagowanie ustroju totalitarnego w działalności liderów KPP na łamach czasopisma „Brzask” i na stronie internetowej KPP zostało uznane za udowodniony fakt w prawomocnym wyroku Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej. Nie ulega wątpliwości, że wskazana aktywność liderów KPP mieści się w zakresie pojęcia celu i działalności KPP. Sąd Rejonowy uznał, że propagowanie ustroju totalitarnego przez wskazanych z imienia i nazwiska liderów KPP miało miejsce w licznych publikacjach na łamach czasopisma „Brzask” i na stronie internetowej KPP. Wskazana działalność programowa KPP, uznana przez sąd za publiczne propagowanie komunistycznego totalitarnego ustroju państwa, wypełniająca znamiona czynu zabronionego z art. 256 § 1 kodeksu karnego, stanowi dodatkowy argument przemawiający za tym, że odwołanie w dokumentach programowych KPP do marksizmu-leninizmu oraz wzywanie w nich do rewolucyjnych przeobrażeń ustroju Polski są postacią odwołania w programie partii do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, zakazanych przez art. 13 Konstytucji. W związku z powyższym Trybunał uznał, że cele i działalność KPP, z powodu odwołania w jej programie do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, są sprzeczne z art. 13 Konstytucji.
Po drugie, art. 13 Konstytucji zakazuje istnienia partii politycznych i innych organizacji, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową.
Twórcy Konstytucji podkreślali, że w przypadku nawiązania przez partię polityczną do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, druga część art. 13 Konstytucji jest swoistym dopowiedzeniem i powtórzeniem. Jak stwierdził ówczesny senator Piotr Andrzejewski, „w programie ortodoksyjnym stalinowsko-komunistycznym, nienawiść rasowa i narodowościowa jest zawarta implicite” (P. Andrzejewski, [w:] Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, nr 43/1997, s. 80).
Nie był to bynajmniej pogląd odosobniony. Przeciwnie, znacznie wcześniej papież Pius IX napisał w ogłoszonej 19 marca 1937 r. encyklice „Divini Redemptoris”, że komuniści „dążą do zaostrzenia przeciwieństw pomiędzy poszczególnymi klasami społeczeństwa i do wytworzenia pozoru, jakoby owa walka klasowa z całą jej nienawiścią niestety i szałem niszczenia była krucjatą w służbie rzeczywistego postępu ludzkości. Stąd wszelkie siły, przeciwstawiające się systematycznym tym gwałtom, mają być jako wrogowie ludzkości, do szczętu wytępione”.
Pojęcie nienawiści rasowej i narodowościowej należy w tym wypadku rozumieć jako nienawiść do tak zwanej „burżuazji”, tak zwanych „obszarników”, tak zwanych „wyzyskiwaczy” czy tak zwanych „imperialistów” i w świetle odrzucenia przez ideologię komunistyczną klasycznych podziałów narodowościowych. Nienawiść do określonej wyodrębnionej grupy ludzi, nazywanej klasą w ideologii marksizmu-leninizmu, jest postacią zakazanej przez art. 13 Konstytucji nienawiści rasowej i narodowościowej.
Z tego powodu, w świetle całości przedstawionej argumentacji, Trybunał uznał, że cele i działalność KPP, z powodu założenia i dopuszczenia w jej programie i działalności nienawiści rasowej i narodowościowej, są sprzeczne z art. 13 Konstytucji.
Po trzecie, art. 13 Konstytucji in fine zakazuje istnienia partii politycznych, których program lub działalność dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę.
Liczne odwołania do rewolucji komunistycznej jako metody zmiany ustroju państwa, sam opis zmian ustroju państwa, niezbędnych zdaniem KPP, oraz gloryfikowanie rewolucji październikowej jednoznacznie świadczą o tym, że stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę stanowi część programu KPP. Ponadto przesądza już o tym samo uznanie przez Trybunał, że KPP odwołuje się w programie do totalitarnych metod i praktyk komunizmu.
Stosowanie przemocy, w tym fizycznej eksterminacji, jako metody zdobycia władzy politycznej w aktywności komunistów, było dla opinii publicznej oczywistością już na początku lat trzydziestych XX wieku. W encyklice „Quadragessimo anno”, ogłoszonej 15 maja 1931 r., papież Pius XI napisał: „«komunizm», który dwa postawił sobie cele, do których dąży nie skrycie, ani drogą okrężną, lecz jawnie, otwarcie, nie cofając się przed żadnym środkiem nie gardząc nawet gwałtem: te cele to najostrzejsza walka klas i zupełne zniesienie własności prywatnej. Na tej drodze waży się na wszystko, nie szanuje niczego. Dorwawszy się do władzy, okazuje niewiarygodne, obłędne wprost okrucieństwo i nieludzkość. Świadczy o tym straszne spustoszenie i ruiny, którymi pokrył ogromne przestrzenie wschodniej Europy i Azji”.
Około sześćdziesiąt lat później skalę zbrodni i okrucieństw pokazywały liczne prace historyków, odnoszące się do konkretnych faktów i dokumentów. W pisemnym uzasadnieniu zostały one przytoczone.
A zatem również trzecia część art. 13 Konstytucji, zakazująca przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę, stanowi jedynie dopowiedzenie w stosunku do podstawowego zakazu wynikającego z tego przepisu, zabraniającego istnienia partii politycznych odwołujących się w programie do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu.
Z powyższych przyczyn, w świetle całości przedstawionej argumentacji, Trybunał uznał, że cel i działalność KPP, z powodu założenia i dopuszczenia w programie i działalności partii stosowania przemocy w celu zdobycia władzy oraz wpływu na politykę, są sprzeczne z art. 13 Konstytucji.
Wskazany jako związkowy wzorzec kontroli art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji stanowi, że partie polityczne działają w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Niezgodność z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji celów i działalności KPP jest oczywista w świetle stwierdzenia jej niezgodności z art. 13 Konstytucji. Odwoływanie się przez partię polityczną do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, dopuszczenie nienawiści narodowościowej lub rasowej w jej programie i działalności a także dopuszczenie stosowania przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę oznacza również zakazane przez art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji wpływanie na politykę państwa metodami niedemokratycznymi.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że uchwalając Konstytucję, ustrojodawca przesądził, iż określony rodzaj partii politycznych nie może funkcjonować w Polsce, państwie boleśnie dotkniętym zbrodniami komunizmu, totalitarnej ideologii odpowiadającej za śmierć milionów ludzi na całym świecie, w tym w Polsce. Z tego powodu cele i działalność KPP, obejmujące odwołanie w programie do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, dopuszczenie w programie i działalności nienawiści rasowej i narodowościowej, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy i wpływu na politykę, założenie w programie i działalności możliwości wpływania na kształtowanie polityki państwa innymi metodami niż demokratyczne, nie mogą wypełniać warunków zgodności z Konstytucją suwerennej i demokratycznej Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał stwierdził niezgodność celów i działalności KPP z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Zgodnie z art. 188 pkt 4 Konstytucji na tym wyczerpuje się kognicja TK w obszarze kontroli funkcjonowania partii politycznych. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie skutkuje ipso iure delegalizacją KPP.
Zgodnie z art. 44 ustawy o partiach politycznych, jeżeli Trybunał Konstytucyjny wyda orzeczenie o niezgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej, sąd niezwłocznie wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji.
Odpis wyroku zostanie niezwłocznie przekazany do Sądu Okręgowego w Warszawie, który zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o partiach politycznych prowadzi ich ewidencję i jest właściwy do wydania stosownego postanowienia.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz - sprawozdawca.