Ustalenie przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku służbowego sędziego K 24/20
26 listopada 2025 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie wydane w sprawie wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczącego ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku służbowego sędziego.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 189 k.p.c. w zakresie, w jakim przedmiotem ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa czyni nawiązanie stosunku służbowego sędziego wskutek jego powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, jest niezgodny z art. 179 i art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Trybunał Konstytucyjny ocenił konstytucyjność stosowania art. 189 k.p.c. jako podstawy powództw zmierzających do ustalenia statusu sędziów i prawidłowości ich powołania. Wskazał, że powództwo o ustalenie jest narzędziem właściwym dla sporów cywilnych wynikających ze stosunków prywatnoprawnych, a więc takich, które można rozpatrywać w tradycyjnej drodze sądowej. Sprawy dotyczące powoływania sędziów i wykonywania przez nich mandatu mają jednak charakter ściśle ustrojowy i nie mieszczą się w kategorii spraw cywilnych.
Trybunał podkreślił, że powołanie sędziego, oparte na art. 179 Konstytucji, stanowi akt o charakterze publicznoprawnym, nadający sędziemu inwestyturę i uprawnienia do trwałego wykonywania władzy sądowniczej. Nie można traktować go jako wyniku umowy ani stosunku cywilnoprawnego. Prerogatywa Prezydenta w tym zakresie jest samodzielna i wyłączona spod kontroli sądowej, choć jej wykonanie zależy od wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, która odpowiada za ocenę kandydatów.
Trybunał wyjaśnił także znaczenie art. 180 Konstytucji, który ustanawia zasadę nieusuwalności sędziów. Zasada ta służy ochronie stabilności wymiaru sprawiedliwości, a odstępstwa od niej są dopuszczalne jedynie w przypadkach wskazanych ustawowo i wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu. Stosunek służbowy sędziego łączy elementy pracownicze z elementami ustrojowymi, jednak te drugie mają charakter dominujący, co uniemożliwia kwalifikowanie całego stosunku jako cywilnoprawnego.
W związku z tym Trybunał uznał, że art. 189 k.p.c. nie może być wykorzystywany do badania ważności powołania sędziego ani istnienia jego mandatu. Dopuszczenie takiej praktyki naruszałoby prerogatywę Prezydenta, prowadziłoby do ingerencji sądów powszechnych w kwestie ustrojowe i zakłócałoby konstytucyjny podział władz.
W konsekwencji Trybunał stwierdził, że art. 189 k.p.c., stosowany w zakresie dotyczącym ustalania statusu sędziów, jest niezgodny z Konstytucją. Stabilność powołań sędziowskich jest bowiem fundamentem funkcjonowania sądów, zaufania obywateli oraz prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Dlatego kwestie te pozostają wyłączone spod kognicji sądów powszechnych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Wojciech Sych - przewodniczący, sędzia TK Justyn Piskorski - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, wiceprezes TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Michał Warciński.