Ustalenie przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku służbowego sędziego K 24/20
26 listopada 2025 r. o godz. 10:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczącego ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku służbowego sędziego.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 189 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego w związku z art. 29 § 1 i art. 33 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym oraz art. 55 § 1 i art. 65 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, art. 5 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i art. 23 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych w zakresie, w jakim przedmiotem ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa czyni nawiązanie stosunku służbowego sędziego wskutek jego powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa z art. 179 i art. 180 ust. 1-4 Konstytucji RP.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (dalej: Wnioskodawca) wskazuje, że przepis art. 189 k.p.c. pomimo jego umieszczenia wśród przepisów proceduralnych ma w istocie charakter materialnoprawny. Przedmiotem powództwa może być zarówno ustalenie pozytywne, jak i negatywne, a sam przepis wykorzystywany jest do ochrony praw podmiotowych, przy konieczności wykazania przez powoda ziszczenia się dwóch przesłanek – istnienia bądź nieistnienia danego prawa lub stosunku prawnego oraz posiadanie przez powoda interesu prawnego w uzyskaniu ochrony prawnej. Wskazał przy tym, że art. 189 k.p.c. może być również podstawą dochodzenia roszczeń w sprawach dotyczących stosunku pracy, w tym stosunku służbowego sędziów.
W ocenie Wnioskodawcy, unormowane w art. 179 Konstytucji powołanie sędziego, którego nieodłącznym elementem jest określenie rodzaju i szczebla sądu, do którego sędzia zostaje powołany, ma charakter definitywny i stanowi akt ustrojowy współrealizowany przez dwa współdziałające organy – Krajową Radę Sądownictwa i Prezydenta. Nie może podlegać następczej weryfikacji, mającej potwierdzić bądź obalić zaistnienie stosunku wskutek powołania. Sama natura tego stosunku oraz skutki wynikające z powołania sędziego w trybie przewidzianym w art. 179 Konstytucji świadczą zdaniem Wnioskodawcy o niedopuszczalności jakichkolwiek prób rozdzielania bądź uniezależniania stosunku służbowego od aktu powołania. Wnioskodawca również wskazuje, że w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślano, że droga sądowa nie przysługuje w odniesieniu do stosunku publicznoprawnego, który nie wiąże się z realizacją prawa podmiotowego. Niedopuszczalne jest więc ustalanie w drodze powództwa cywilnego kwestii powierzenia lub pozbawienia sędziego jego mandatu. Wnioskodawca ponadto wskazuje, że nawiązanie stosunku służbowego sędziego należ do sfery publicznoprawnej, ponieważ okoliczność powierzenia sędziemu mandatu do sprawowania władzy sądowniczej, do czego dochodzi w drodze powołania sędziego przez Prezydenta na wniosek KRS, związana jest w nierozerwalny sposób z nawiązaniem stosunku służbowego w ramach którego sędzia realizuje powierzoną mu funkcję. Dopuszczenie możliwości weryfikacji okoliczności nawiązania tego stosunku prowadziłoby zdaniem Wnioskodawcy do podważenia jego charakteru prawnego, określonego przez art. 179 Konstytucji. Wnioskodawca wskazuje, że z uwagi na wagę przedmiotu – niezawisłość i niezależny status władzy sądowniczej – kwestia procedury nie może być pozostawiona jedynie dobrej praktyce.
Niezgodności art. 189 k.p.c. z art. 180 ust 1-4 Konstytucji Wnioskodawca upatruje w naruszeniu gwarancji statusu sędziego, jakie wynikają z poszczególnych jednostek redakcyjnych przepisu Konstytucji, przez możliwość dokonywania ustaleń dotyczących prawidłowości procedury powołania sędziego. Art. 180 Konstytucji normuje bowiem te elementy statusu sędziego, które rozpoczynają się i trwają od momentu jego powołania. Rozumowanie, które mogłoby dopuszczać w drodze powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) kwestionowanie samego powierzenia sędziemu funkcji orzekania i skutkować np. uznaniem nieskuteczności takiego powierzenia z uwagi na okoliczności jego powołania prowadziłoby de facto do zakwestionowania statusu sędziego, jaki wynika zarówno z art. 179 Konstytucji, ale także art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji. Oznaczałoby bowiem w ocenie Wnioskodawcy wykreowanie innych niż te wynikające z art. 180 ust. 2 Konstytucji przypadków trwałego pozbawienia sędziego jego funkcji, a tym samym podważało gwarancyjny charakter tego unormowania oraz zasady nieusuwalności sędziego, o której stanowi art. 180 ust. 1 Konstytucji. W ocenie Wnioskodawcy, gwarancyjny charakter art. 180 ust. 1-4 Konstytucji wyklucza istnienie podstawy normatywnej wywodzonej z art. 189 k.p.c., która mogłaby prowadzić do dokonywania przez sąd ustaleń co do istnienia lub nieistnienia stosunku służbowego sędziego, tym samym podważając status sędziego i pozbawiając go możliwości realizowania funkcji wynikających z jego powołania.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Wojciech Sych - przewodniczący, sędzia TK Justyn Piskorski - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, wiceprezes TK Bartłomiej Sochański, sędzia TK Michał Warciński.