Orzeczenie przez sąd opiekuńczy o przyjęciu do domu pomocy społecznej osoby bez jej zgody SK 110/23
23 lipca 2025 r. o godz. 11:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna skargę konstytucyjną M. W-B. dotyczącą orzeczenia przez sąd opiekuńczy o przyjęciu do domu pomocy społecznej osoby bez jej zgody.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 38 ust. 1 w związku z art. 39 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego „w zakresie, w jakim umożliwia orzeczenie sądu opiekuńczego o przyjęciu do domu pomocy społecznej osoby bez jej zgody”, z art. 30, art. 47 w związku z art. 31 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Skarżąca została umieszczona bez jej zgody w domu pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi na mocy postanowienia Sądu Rejonowego wydanego na podstawie art. 38 ust. 1 w zw. z art. 39 ust. 1, 2 i 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Wskutek zaskarżenia ww. postanowienia, Sąd Okręgowy podtrzymał stanowisko sądu pierwszej instancji i oddalił apelację Skarżącej w całości.
Skarżąca wskazuje, iż na skutek zapadłego w jej sprawie orzeczenia, jest obecnie przetrzymywana w domu pomocy społecznej bez zgody, głównie z powodu zapadłych w przywołanych postępowaniach negatywnych opinii biegłych, z którymi Skarżąca w zupełności się nie zgadza. Zdaniem Skarżącej tryb postępowania w przedmiocie orzeczenia o przyjęciu do domu pomocy społecznej osoby bez jej zgody, powinien zawierać procedury, które dokładniej zbadają stan zdrowia i egzystowania danej osoby, a finalnie uniemożliwią sądom orzekającym w sprawie dokonania ewentualnych pomyłek i osadzenia w domach pomocy społecznej osób, które nie spełniają ku temu przesłanek.
W ocenie Skarżącej, w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego nie wyszczególniono (oprócz m.in. przeprowadzenia i oceny opinii biegłych), w jaki dokładnie sposób Sąd ma badać podstawy umieszczania osoby bez jej zgody w domu pomocy społecznej. Skarżąca podnosi, że brak jest wystarczających regulacji, które umożliwiałyby Sądowi dokładne zbadanie okoliczności, iż wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego osoba, której dotyczy wniosek o przymusowe umieszczenie w domu pomocy społecznej, nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, a także że zagraża swojemu życiu.
Zdaniem Skarżącej do procedowania w zakresie umieszczenia danej osoby bez jej zgody w domu pomocy społecznej niezbędna jest szczegółowa regulacja prawna, przewidująca tryb i zasady ingerencji w sferę wolności jednostki, której zdaniem Skarżącej w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego brak. Bez szczegółowej regulacji tj. dokładnego zbadania podstaw oraz wskazania Sądowi opiekuńczemu orzekającemu w sprawie o przymusowym umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody, uwzględnienie takiego wniosku oznaczałoby ingerowanie w gwarantowane Konstytucją RP prawa człowieka, a mianowicie jej wolność.
Skarżąca podnosi także, że ustawa o ochronie zdrowia psychicznego stawia przed sądem wymóg co do sposobu przeprowadzenia postępowania poprzez przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych, które w ocenie Skarżącej są często niezgodne z rzeczywistością. Zdaniem Skarżącej regulacja dotycząca umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej winna zostać albo usunięta z obowiązujących przepisów prawa, albo bardziej uszczegółowiona, aby zobligować sąd orzekający w danej sprawie do bardziej szczegółowego, restrykcyjnego zbadania danej sprawy.
W ocenie Skarżącej obecnie obowiązujące przepisy powodują pozbawianie wolności osób, które nie zagrażają swojemu życiu oraz życiu osób trzecich, a także osób, które są w stanie samodzielnie egzystować w życiu codziennym, w tym samodzielnie zaspakajać swoje podstawowe potrzeby życiowe. Zdaniem Skarżącej prowadzi to do instrumentalizacji takich osób, co narusza ich przyrodzoną i niezbywalną godność.
W ocenie Skarżącej takie uregulowanie przepisów prowadzi do ingerencji w jej wolność osobistą poprzez umieszczenie jej w domu pomocy społecznej bez jej zgody i jest sprzeczne z gwarancjami ochrony wolności ustanowionymi w Konstytucji oraz w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zdaniem Skarżącej naruszono art. 30, art. 41 ust. 1, art. 47 w zw. z art. 31 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji RP poprzez przymusowe umieszczenie Skarżącej w domu pomocy społecznej, pomimo braku wyrażenia na to zgody, w związku z czym została ograniczona jej wolność.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski – przewodniczący, sędzia TK Wojciech Sych – sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Michał Warciński, sędzia TK Jarosław Wyrembak.