Prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka P 13/24
10 grudnia 2025 r. o godz. 14:00 Trybunał Konstytucyjny rozpozna pytanie prawne Sądu Rejonowego w Tarnowie dotyczące prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.
Pytanie prawne dotyczy tego czy art. 87 § 1a Kodeksu wykroczeń (dalej: k.w.) jest zgodny z art. 42 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej?
Pytanie prawne zostało zadane w związku ze sprawą w której komenda policji wystąpiła do sądu rejonowego o ukaranie J Ś m. in. za to, że jechał jako kierujący rowerem na drodze publicznej, będąc pod wpływem środka odurzającego.
Zgodnie z art. 87 § 1 a k.w. kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu inny pojazd niż pojazd mechaniczny podlega tej samej karze, co wskazana w art. 87 § 1 k.w. (karze aresztu albo grzywny nie niższej niż 2500 złotych). Zgodnie zaś z art. 87 § 2. k.w. kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu inny pojazd niż pojazd mechaniczny, podlega karze aresztu albo karze grzywny nie niższej niż 1 000 złotych.
Wątpliwości Sądu Rejonowego w Tarnowie (dalej: sąd pytający) budzi zgodność kwestionowanego unormowania z ustawą zasadniczą, szczególnie w zakresie zasady wewnętrznej określoności typów czynów zabronionych (nullum crimen sine certa) wynikającej z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP. Sąd pytający zwraca uwagę, że w ustawie nie tylko nie istnieje definicja „stanu po użyciu" środka działającego podobnie do alkoholu oraz „stanu pod wpływem" takiego środka, ale też zawodne okazały się próby dokonania takiej dyferencjacji na drodze wykładniczej. Brak możliwości wskazania granicy dzielącej stan po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu oraz stanu pod jego wpływem, z których pierwszy jest zmamieniem typu czynu zabronionego opisanego w art. 87 § 2 k.w., a drugi typu czynu zabronionego opisanego w art. 87 § 1 a k.w. powoduje, że w ocenie sądu pytającego można bronić tezy, iż wskazane wyżej wykroczenia kryminalizują tożsame zachowanie - w zakresie intoksykacji środkami różnymi od alkoholu.
W ocenie sądu pytającego każdy typ czynu zabronionego powinien spełniać - oprócz warunków zawartych w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP - także wymogi stawiane prawu punitywnemu przede wszystkim w zakresie realizacji zasady proporcjonalności. Ingerencja w prawa i wolności obywatelskie, będąca wynikiem sankcji karnej, uzasadniona może być tylko naruszeniem lub zagrożeniem (choćby abstrakcyjnym) określonych wartości, w znaczeniu dóbr prawnych. Zdaniem sądu pytającego nieprzekraczalną granicą takiej ingerencji jest konieczność zachowania proporcji pomiędzy naruszeniem dobra prawnego lub tylko potencjalnym zagrożeniem, a koniecznością ochrony danych wartości (dóbr prawnych). Konstytucyjna zasada proporcjonalności pełni zdaniem sadu pytającego funkcję limitującą.
Jak wskazuje sąd pytający, każda regulacja karna musi pozostawać w zgodzie również z innymi zasadami prawa represyjnego wyrażonymi w Konstytucji RP. Tym samym do art. 87 § 1 a k.w. zastosowanie mają kryteria legalności przepisów kryminalizujących dane zachowanie, wśród których czołowe miejsce zajmuje zasada państwa prawa wyrażona w art. 2 Konstytucji RP. Wynika z niej konieczność takiego formułowania przepisów prawa, aby adresat mógł bez trudu określić prawne konsekwencje swojego postępowania.
Sąd pytający podnosi również, że standard konstytucyjny z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP wymaga, aby ustawa określała zachowanie zabronione w taki sposób, aby można było jednoznacznie odróżnić typy zachowań zabronionych przez ustawę od zachowań niezabronionych (funkcja zewnętrzna określoności czynu) oraz odróżnić od siebie poszczególne typy czynów zabronionych (funkcja wewnętrzna określoności czynu). Sąd pytający podkreśla, że z zasady nullum crimen sine lege wynika również zakaz stosowania analogii, której wynik stanowiłby podstawę pociągnięcia jednostki do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie realizuje wprost znamion typu czynu zabronionego, albo do odpowiedzialności za przestępstwo zagrożone karą surowszą aniżeli przestępstwo, którego znamiona czyn sprawcy wprost realizuje (analogia na niekorzyść).
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Andrzej Zielonacki - sprawozdawca, sędzia TK Michał Warciński, sędzia TK Rafał Wojciechowski, sędzia TK Jarosław Wyrembak.