Wyłączenie spod oceny w postępowaniu sądowoadministracyjnym ustaleń wynikających z prawomocnego wyroku karnego SK 8/20
4 lipca 2023 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej zakresu związania sądu administracyjnego prawomocnym, skazującym wyrokiem karnym.
Trybunał orzekł, że art. 11 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 259, ze zm.) w zakresie, w jakim wiąże sądy administracyjne również w sprawach innych osób niż osoba, przeciwko której wydano prawomocny, skazujący wyrok w postępowaniu karnym, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło większością głosów.
Zdania odrębne złożyli sędziowie TK: Michał Warciński i Andrzej Zielonacki.
Zgodnie z zaskarżonym art. 11 p.p.s.a., ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd administracyjny. W skardze zarzucono, że przepis ten narusza prawo do sądu, w szczególności prawo do wysłuchania i prawo do sprawiedliwego procesu, ponieważ związanie prawomocnym, skazującym wyrokiem karnym dotyczy nie tylko oskarżonego, przeciwko któremu zapadł wyrok skazujący, lecz także osoby, wobec której toczy się postępowanie podatkowe, lecz która nie występowała w postępowaniu karnym jako oskarżony. W konsekwencji osoba ta zostaje pozbawiona możliwości wykazywania w postępowaniu podatkowym okoliczności, które przemawiają na jej korzyść, ale są sprzeczne z ustaleniami prawomocnego skazującego wyroku karnego.
Trybunał dokonał analizy zarzutów z uwzględnieniem zasady proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności, statuowanej w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Ograniczenie dowodowe wynikające z zakwestionowanego przepisu zostało ustanowione w ustawie. Została zatem spełniona formalna przesłanka dopuszczalności wprowadzenia ograniczenia prawa do sądu.
Zasada związania sądu administracyjnego prawomocnym, skazującym wyrokiem karnym została ustanowiona po to, by uniknąć rozbieżności w orzecznictwie w związku z tak istotną kwestią, jak przypisanie określonej osobie tego, że popełniła przestępstwo. Ustawodawca zdecydował, że wiążąca wypowiedź w tej kwestii może pochodzić wyłącznie od sądu karnego, zwłaszcza że sądy administracyjne nie prowadzą postępowania dowodowego oraz nie rozstrzygają sprawy co do istoty. Ponadto rozwiązanie to eliminuje potrzebę prowadzenia podwójnego postępowania dowodowego w celu ustalenia tych samych faktów w różnych postępowaniach sądowych i w postępowaniu administracyjnym, zapewniając ich sprawność i ekonomię. Trybunał ocenił w związku z tym, że art. 11 p.p.s.a. spełnia kryterium przydatności.
Analizując kryterium konieczności, Trybunał podkreślił, że zasada statuowana w art. 11 p.p.s.a. jest niezbędna dla ochrony innych konstytucyjnych wartości, tj. pewności prawa i stabilności orzeczeń sądowych, które służą zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego, wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Oceniając, czy spełniona została przesłanka proporcjonalności sensu stricto, tzn., czy realizacja założonego przez ustawodawcę celu nie odbywa się w sposób nadmiernie rygorystyczny i uciążliwy dla jednostki, Trybunał zwrócił uwagę, że ograniczenie dowodowe wynikające z kwestionowanego przepisu, wbrew twierdzeniom skargi, nie uniemożliwia stronie postępowania wnioskowania o przeprowadzenie wszelkich dowodów, które uznaje ona za celowe do wykazania swoich racji. Nie zwalnia ono także organu administracji publicznej z obowiązku wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, zgodnie z zasadami ogólnymi kodeksu postępowania administracyjnego. Kontrolę formalną w tym zakresie sprawuje sąd administracyjny. Zasada z art. 11 p.p.s.a. jest interpretowana restrykcyjnie i wąsko – obejmuje jedynie ustalenia wynikające z sentencji prawomocnego wyroku skazującego. Nie wiążą zatem sądu ani organu żadne inne rozstrzygnięcia sądu karnego, rozstrzygnięcia wydane w innych postępowaniach niż karne ani też uzasadnienie skazującego wyroku karnego – w tym zakresie organ zobowiązany jest dokonać w pełni samodzielnych ustaleń. Zdaniem Trybunału zatem, zakwestionowana regulacja nie nakłada na obywatela nieproporcjonalnych ciężarów, które byłyby nie do pogodzenia z realizacją interesu publicznego wyrażonego w art. 11 p.p.s.a.
Ograniczenie prawa do sądu wynikające z art. 11 p.p.s.a. spełnia, w ocenie Trybunału, wszystkie kryteria testu proporcjonalności. Z tego względu Trybunał orzekł, że przepis ten, w zakresie wskazanym w skardze, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Andrzej Zielonacki – przewodniczący, sędzia TK Wojciech Sych – sprawozdawca, sędzia TK Piotr Pszczółkowski, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Michał Warciński.