Komunikat po Drukuj

Europejski Mechanizm Stabilności; zarządzanie warunkami uczestnictwa Polski w unii walutowej; określania zasad mechanizmu korygującego gospodarkę finansową państw. K 33/12

26 czerwca 2013 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Grupy posłów na Sejm dotyczący ustawy o ratyfikacji decyzji Rady Europejskiej nr 2011/199/UE z 25 marca 2011 roku w sprawie zmiany art. 136 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do mechanizmu stabilności dla państw członkowskich, których walutą jest EURO.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o ratyfikacji decyzji Rady Europejskiej 2011/199/UE z dnia 25 marca 2011 r. w sprawie zmiany art. 136 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do mechanizmu stabilności dla państw członkowskich, których walutą jest euro nie jest niezgodna z art. 90 w związku z art. 120 zdanie pierwsze in fine konstytucji oraz z art. 48 ust. 6 Traktatu o Unii Europejskiej. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Zdania odrębne do wyroku zgłosili sędziowie TK: Zbigniew Cieślak, Mirosław Granat, Marek Kotlinowski, Teresa Liszcz, Marek Zubik.

Trybunał Konstytucyjny rozpatrzył wniosek grupy posłów, w którym został zakwestionowany tryb uchwalenia ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o ratyfikacji decyzji Rady Europejskiej 2011/199/UE z 25 marca 2011 r. w sprawie zmiany art. 136 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: TFUE) w odniesieniu do mechanizmu stabilności dla państw członkowskich, których walutą jest EURO. Wyrażenie zgody w drodze ustawy poprzedziło ratyfikację dokonaną przez Prezydenta RP.

Zmiana art. 136 TFUE polega na dodaniu ustępu 3 w brzmieniu: "Państwa Członkowskie, których walutą jest euro, mogą ustanowić mechanizm stabilności uruchamiany, jeżeli będzie to niezbędne do ochrony stabilności strefy euro jako całości. Udzielenie wszelkiej niezbędnej pomocy finansowej w ramach takiego mechanizmu będzie podlegało rygorystycznym warunkom".

Według wnioskodawcy, uchwalenie ustawy o ratyfikacji decyzji stwarza prawno-traktatowe podstawy do przekazania organizacji międzynarodowej - Europejskiemu Mechanizmowi Stabilności (dalej: EMS) - kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach, a w związku z tym ustawa o ratyfikacji decyzji powinna być uchwalona w trybie art. 90 konstytucji (tj. większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów), a nie w trybie art. 89 ust. 1 konstytucji (zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów/senatorów).

Trybunał Konstytucyjny nie podzielił stanowiska wnioskodawcy. Uznał, że zmiana art. 136 TFUE nie dotyczy kompetencji organów władzy państwowej, a tym samym nie może być mowy o przekazaniu takich kompetencji na rzecz organizacji międzynarodowej czy organu międzynarodowego. Wobec nieziszczenia się szczególnej przesłanki z art. 90 ust. 1 konstytucji (przekazanie kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach),zastosowanie trybu przewidzianego w art. 90 ust. 2  konstytucji nie było zasadne. Ustawa o ratyfikacji decyzji została uchwalona zgodnie z art. 89 ust. 1 konstytucji, który wymaga aby ratyfikacja umowy międzynarodowej dotyczącej członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej nastąpiła za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie (art. 89 ust. 1 pkt 3 konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na okoliczności formalnoprawne. Zmieniony art. 136 TFUE usytuowany jest w rozdziale Traktatu, zatytułowanym "Postanowienia szczególne dla Państw Członkowskich, których walutą jest euro", a zatem przepis ten nie dotyczy obecnie Polski. Decyzja Rady Europejskiej o zmianie art. 136 ust. 3 TFUE została przyjęta w trybie art. 48 ust. 6 Traktatu o Unii Europejskiej (tzw. procedura kładki), a to oznacza, że decyzja taka nie może zwiększać kompetencji przyznanych Unii w Traktatach. Ponadto Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że nie ma chronologicznego związku pomiędzy decyzją Rady Europejskiej o zmianie art. 136 TFUE, która weszła w życie 1 maja 2013 r., a Traktatem o Europejskim Mechanizmie Stabilności (dalej: TEMS), który został podpisany 12 września 2012 r., a więc zanim art. 136 ust. 3 TFUE zaczął obowiązywać.  To dowodzi, że  mechanizm stabilności funkcjonuje niezależnie od  zmiany art. 136 TFUE.

Przede wszystkim jednak Trybunał Konstytucyjny zbadał znaczenie normatywne art. 136 ust. 3 TFUE i stwierdził, że polega ono na uznaniu kompetencji państw członkowskich do stworzenia mechanizmu służącego ochronie stabilności strefy euro przy użyciu instrumentów prawa międzynarodowego. Przepis ten ani nie tworzy samodzielnie mechanizmu stabilizacyjnego poddanego prawu UE, ani nie nakłada na państwa członkowskie UE, ani nawet na państwa członkowskie strefy euro, obowiązku jego utworzenia. Norma art. 136 ust. 3 TFUE nie określa ani charakteru prawnego, ani szczegółowej konstrukcji mechanizmu stabilizacyjnego. Zawiera jedynie cechujące się wysokim stopniem ogólności wskazanie, że utworzony mechanizm stabilizacyjny może, po pierwsze, zostać uruchomiony tylko wówczas, gdy będzie to niezbędne do ochrony stabilności finansowej strefy euro jako całości, a po drugie, że udzielenie w jego ramach niezbędnej pomocy będzie podlegało rygorystycznym warunkom. Postanowienie to ani nie zobowiązuje instytucji Unii do współdziałania w ramach nowo tworzonego mechanizmu, ani - tym bardziej - nie określa jakie kompetencje miałyby tym instytucjom przysługiwać. Gdyby nawet przyjąć, że już sam art. 136 ust. 3 TFUE stworzył podstawy do modyfikacji warunków przystąpienia Polski do strefy euro (przez stworzenie podstawy utworzenia mechanizmu i obowiązek przystąpienia do TEMS, bez szansy jego renegocjacji), to od strony formalnej przekazanie kompetencji nastąpi dopiero wraz z ratyfikacją TEMS.

Trybunał Konstytucyjny, mając na uwadze, że powołany - na mocy TEMS - Europejski Mechanizm Stabilności ma charakter mechanizmu, o którym mowa w art. 136 ust. 3 TFUE, odniósł się do treści TEMS w kontekście zarzutu wnioskodawcy, że Traktat ten ustala już obecnie warunki polskiego wejścia do unii walutowej, 
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że postanowienia TEMS nie wiążą państw nienależących do strefy euro. Utworzenie EMS nie zmieniło zasad przyjęcia wspólnej waluty, nie uległy zmianie przepisy traktatowe określające zasady uchylenia derogacji. Procedura przystąpienia do EMS zostaje wszczęta wyłącznie na wniosek państwa członkowskiego, którego walutą jest euro. Nie może być zatem mowy o automatyzmie związania postanowieniami TEMS.

Decyzja, czy wiązać się TEMS, a także w jakiej procedurze (ratyfikacyjnej), zostanie podjęta w przyszłości. Również ewentualna ocena konstytucyjności TEMS może nastąpić dopiero w momencie wiązania (związania) się tą umową międzynarodową. Polska obecnie nie jest sygnatariuszem tego traktatu (nie podpisała go i nie wszczęła postępowania ratyfikacyjnego). Dlatego też analiza treści TEMS nie może determinować oceny ustawy o ratyfikacji. Zasadnicze znaczenie ma regulacja przewidziana w decyzji Rady,  wprowadzająca art. 136 ust. 3 TFUE i ocena, że decyzja ta nie wiąże się z przekazaniem organizacji międzynarodowej kompetencji organów władzy państwowej.

Zagadnienie ratyfikacji TEMS stanie się jednym z istotnych składników przyszłej decyzji politycznej dotyczącej przyjęcia euro, jeśli ten traktat wówczas nadal będzie obowiązywać. Aktualnie  TEMS nie nakłada na Polskę żadnych obowiązków, nie powoduje zmian w zasadach wykonywania przez polskie organy kompetencji w zakresie prowadzenia polityki finansowej. 

Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego koresponduje ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości UE, zajętym w uzasadnieniu wyroku z 27 listopada 2012 r. w sprawie C-370/12 (Thomas Pringle),  że zmiana art. 136 ust. 3 TFUE nie powierza Unii Europejskiej żadnych nowych kompetencji  oraz z podobnym stanowiskiem Federalny Trybunał Konstytucyjny Republiki Federalnej Niemiec, wyrażonym w wyroku z 12 września 2012 r., sygn. akt 2 BvR 1390/12.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zmiana wprowadzona w art. 136 TFUE, polegająca na dodaniu ustępu 3 mieści się w zakresie określonym w art. 89 ust. 1 pkt 3 konstytucji. Jednocześnie analiza charakteru nowej regulacji prowadzi do wniosku, że zmiana ta nie oznacza przekazania kompetencji w rozumieniu art. 90 ust. 1 konstytucji. Z art. 90 konstytucji nie wynika domniemanie, w myśl którego zmiana umowy zawartej w jego trybie zawsze wymaga takiego samego trybu. Byłoby to niezgodne z brzmieniem art. 90 konstytucji oraz jego wykładnią funkcjonalną dokonywaną w oparciu o podstawowe zasady konstytucji, potwierdzające otwarcie polskiego prawa na prawo międzynarodowe. Dlatego też TK uznał za nieadekwatne wzorce kontroli w postaci art. 90 w związku z art. 120 zdanie pierwsze in fine konstytucji oraz art. 48 ust. 6 Traktatu o Unii Europejskiej.

Trybunał Konstytucyjny nie badał w niniejszej sprawie - z punktu widzenia zgodności z konstytucją - ani Traktatu o Europejskim Mechanizmie Stabilności (TEMS), ani Traktatu o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej (tzw. paktu fiskalnego).

Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.