Komunikat po Drukuj

Przepisy regulujące dostęp do zawodu radcy prawnego, wpływ samorządu zawodowego radców prawnych na określenie zasad składania egzaminów radcowskich. K 3/10

7 marca 2012 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Krajowej Rady Radców Prawnych dotyczący przepisów regulujących dostęp do zawodu radcy prawnego.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że 
1. Art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

2. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. a w związku z art. 25 ust. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

3. Art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b w związku z art. 25 ust. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

4. Art. 25 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 25 ust. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

5. Art. 25 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 25 ust. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

6. Art. 25 ust. 2 pkt 3 i 4 w związku z art. 25 ust. 4 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2, art. 17 ust. 1 i art. 32 ust. 1 konstytucji.

7. Art. 312 ust. 1 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 2 konstytucji.

8. Art. 36 ust. 1, 6 i 12, art. 361 ust. 5 i 16 oraz art. 368 ust. 2 i 14 ustawy powołanej w punkcie 1 są zgodne z art. 17 ust. 1 konstytucji.

9. Art. 364 - art. 366 ustawy powołanej w punkcie 1 nie są niezgodne z art. 17 ust. 1 konstytucji.

10. Art. 16 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy - Prawo o notariacie jest zgodny z art. 2 konstytucji.

Zdanie odrębne zgłosił sędzia TK Wojciech Hermeliński.

Pierwsza grupa kwestionowanych przepisów dotyczyła dostępu do zawodu radcy prawnego bez składania egzaminu radcowskiego albo dopuszczenia do egzaminu radcowskiego bez odbywania aplikacji. Trybunał przypomniał, że wybór modelu naboru do zawodów prawniczych należy do ustawodawcy. Konstytucja nie przesądza bowiem trybu kształcenia teoretycznego oraz przygotowania praktycznego do wykonywania reglamentowanych zawodów prawniczych. Zarówno dla dobra wymiaru sprawiedliwości oraz ochrony prawa, jak i dla ochrony interesów podmiotów korzystających z pomocy prawnej, przygotowanie powinno być wysokiej jakości i wiarygodne. Konieczna jest też ochrona odbiorców usług prawniczych, które wiążą się ze szczególnym ryzykiem.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 konstytucji od decyzji ustawodawcy zależy nadanie danemu zawodowi prawniczemu w drodze ustawy statusu zawodu zaufania publicznego i wykreowanie samorządu tego zawodu. Swoboda ustawodawcy w zakresie kształtowania modelów zawodów prawniczych sprawia, że kontrola przepisów dotyczących tego zagadnienia przez Trybunału Konstytucyjny może polegać na zbadaniu ich z odpowiednimi wzorcami kontroli, a nie na ocenie celowości czy słuszności wyboru danego modelu przez ustawodawcę, o ile ten model mieści się w konstytucyjnych ramach.

Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodny z konstytucją przepis o dostępie do zawodu radcy prawnego bez złożenia egzaminu radcowskiego dla osób zajmujących stanowisko sędziego, prokuratora oraz wykonujących zawód adwokata albo notariusza. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego badane przepisy mieszczą się w szerokim zakresie swobody regulacyjnej wyznaczonym przez ustrojodawcę. Analiza zaskarżonych norm nie uzasadnia wniosku, że ustawodawca dopuścił do wykonywania zawodu radcy prawnego osoby, które nie mają należytego przygotowania zawodowego. Brak jest dowodów, które wykazywałyby na obniżenie się poziomu usług prawniczych świadczonych przez radców prawnych. Nie można twierdzić, że osoby, które wykonywały zawód sędziego, prokuratora, notariusza lub adwokata nie mają odpowiedniego poziomu kwalifikacji prawniczych.

Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodny z konstytucją przepis o dopuszczeniu do zawodu radcy prawnego osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski i wykonywały inne zawody prawnicze. Zdaniem Trybunału, kwestia ustalenia długości praktyki zawodowej wymaganej do wpisu na listę radców prawnych należy do ustawodawcy. Mieści się ona w ramach kształtowania modelu naboru do zawodów prawniczych. Intencją ustawodawcy było to, aby do wymaganego trzyletniego okresu praktyki prawniczej mogły być zaliczane okresy praktyki poprzedzające zdanie egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego. Wykonując wyrok Trybunału Konstytucyjnego o sygn. K 30/06, ustawodawca usunął niekonstytucyjność przepisu, wprowadzając tzw. datę graniczną oraz obowiązek legitymowania się stażem prawniczym w okresie pięciu lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę radców prawnych. Analiza zaskarżonych regulacji nie uzasadnia stanowiska, że osoby, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski i legitymują się odpowiednią praktyką, nie mają należytego przygotowania zawodowego.

Trybunał Konstytucyjny uznał zgodność z konstytucją przepisów o dostępie do zawodu radcy prawnego dla osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski i wykonywały czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej. W ocenie Trybunału, osoba zamierzająca skorzystać z uprawnień wynikających z art. 25 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy o radcach prawnych musi przedstawić takie dokumenty, które pozwolą stwierdzić, że warunek ustawowy wykonywania czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej przez wymagany okres został spełniony.

Samorząd radcowski może ocenić, czy określona osoba ubiegająca się o wpis daje rękojmię należytego wykonywania zawodu radcy prawnego, a przesłanką oceny powinien być okres wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego. Wniosek o wpis na listę radców prawnych może być złożony, gdy osoby wymienione w tym przepisie zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. oraz w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę radców prawnych, łącznie przez okres co najmniej 3 lat wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego. Zatem ustawodawca zakreśla graniczną datę, od której należy liczyć praktykę zawodową tych podmiotów.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, czas wykonywania czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej jest okresem, w którym osoba uprawniona zdobywa wymagane doświadczenie prawnicze. Czynności te muszą być wykonywane w pełnym zakresie w wymaganym okresie pracy. Czas wykonywanych czynności musi być przedstawiony w dokumentacji załączonej do wniosku o wpis na listę radców prawnych lub o dopuszczenie do egzaminu radcowskiego. Dokumentacja ma umożliwić weryfikację przesłanek wpisu na listę albo dopuszczenia do egzaminu.

Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodne z konstytucją przepisy dotyczące dostępu do zawodu radcy prawnego osób ze stopniem naukowym doktora nauk prawnych. Przesłanki dopuszczalności przepływu pomiędzy zawodami prawniczymi, należy również odnieść do doktorów nauk prawnych. Trybunał uznał, że kryterium długości trwania aplikacji i zakresu szkolenia (warunek wiedzy) został spełniony w stosunku do doktorów nauk prawnych. Ponadto osoby te muszą legitymować się praktycznym doświadczeniem prawniczym sprofilowanym tak, aby odpowiadało ono umiejętnościom praktycznym nabytym podczas aplikacji.

Wymóg trzyletniego okresu wykonywania wymagających wiedzy prawniczej czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej odpowiadający czasowi trwania aplikacji radcowskiej, zapewnia możliwość zdobycia praktycznego doświadczenia prawniczego równego aplikacji.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy dotyczące możliwości składania egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji przez osoby, którewykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez radcę prawnego lub adwokata w określonym okresie są zgodne z konstytucją.

Podobnie Trybunał orzekł w stosunku do przepisów dotyczących możliwości składania egzaminu radcowskiego bez odbycia aplikacji w odniesieniu do osób, które wykonywały czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej w kancelariach lub urzędach organów władzy publicznej.

Trybunał stwierdził, że pojęcie wykonywania czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej wymagające wiedzy prawniczej jest ściśle określone w ustawie o radcach prawnych. Daje ono możliwość zdobycia odpowiedniej praktyki i doświadczenia zawodowego. Inne umiejętności takiej osoby są weryfikowane za pomocą egzaminu radcowskiego, na który wpływ ma samorząd zawodowy. Negatywny wynik egzaminu jest przeszkodą do wpisu na listę radców prawnych. Zatem taka formuła umożliwia należyte sprawowanie pieczy nad wykonywaniem zawodu, gdyż eliminuje osoby, które nie zdadzą egzaminu, mimo że wykonywały czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej.

Trybunał Konstytucyjny orzekł o konstytucyjności przepisów dotyczących dopuszczenia do egzaminu radcowskiego osób zatrudnionych na stanowisku referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, asystenta sędziego lub asystenta prokuratora.

Druga grupa ocenianych przez Trybunał Konstytucyjny przepisów dotyczyła udziału samorządu radców prawnych w przygotowywaniu i przeprowadzeniu egzaminu radcowskiego.

Trybunał Konstytucyjny wskazał, że konstytucja nie przesądza trybu kształcenia osób wykonujących reglamentowane zawody prawnicze i nie wyklucza wprowadzenia państwowych egzaminów zawodowych. Przygotowanie do wykonywania zawodu zaufania publicznego powinno odpowiadać kryteriom wysokiej jakości i wiarygodności kojarzonej z pojęciem zaufania publicznego. Samorząd zawodowy powinien brać udział w ustalaniu zasad składania egzaminu zawodowego. Określenie zasad składania egzaminów zawodowych warunkuje korzystanie z wolności wykonywania zawodu i z tego względu należy do sfery prawa powszechnie obowiązującego. Sprawy o istotnym znaczeniu z punktu widzenia wolności wykonywania zawodu muszą zostać unormowane w ustawie, natomiast sprawy mniejszej wagi mogą być normowane w drodze rozporządzeń wydawanych na zasadach określonych w art. 92 konstytucji. Oznacza to, że zagadnienia te nie mogą być normowane w drodze aktów prawnych stanowionych przez organy samorządu zawodowego. Organy te powinny jednak mieć zapewniony udział w procedurach stanowienia regulacji prawnych w tym zakresie, a w szczególności właściwi ministrowie kompetentni do wydawania rozporządzeń dotyczących egzaminów zawodowych, powinni zasięgać opinii właściwego samorządu zawodowego.

Konstytucja pozostawia ustawodawcy zwykłemu szeroki zakres swobody regulacyjnej przy określaniu zasad egzaminu zawodowego. Art. 17 konstytucji może stanowić podstawę do wyprowadzania z niego ogólnego wymogu zapewnienia odpowiedniej jakości przygotowania zawodowego, ale ustawa zasadnicza nie zawiera unormowań dotyczących przebiegu egzaminów zawodowych, w szczególności metod egzaminacyjnych oraz kryteriów oceny wiedzy i umiejętności kandydatów. Zagadnienia te mogą być swobodnie normowane przez ustawodawcę pod warunkiem poszanowania wymienionych wyżej zasad. Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do oceny celowości i racjonalności unormowań prawnych. Dotyczy to w szczególności unormowań dotyczących formy egzaminów zawodowych.

Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się w przepisach dotyczących zasad i formy egzaminu radcowskiego naruszenia konstytucji.

Trzecie zagadnienie, które było badane przez Trybunał Konstytucyjny dotyczyło uzależnienia wywołania skutków prawnych sprzeciwu Ministra Sprawiedliwości od wpisu na listę radców prawnych lub aplikantów radcowskich, a przez to uzależnienie skuteczności wpisu na listę radców prawnych lub aplikantów radcowskich, nie od doręczenia sprzeciwu, ale od jego podpisania przez Ministra. Trybunał stwierdził, że art. 312 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, w brzmieniu nadanym przez ustawę zmieniająca z 20 lutego 2009 r., trzeba interpretować w ten sposób, aby modyfikacji uległa procedurawyrażania sprzeciwu od wpisu, gdyż wskazany w badanym przepisie termin 30 dni odnosi się wyłącznie do podjęcia decyzji o wyrażeniu sprzeciwu (podpisie sprzeciwu). Zmiana ta może doprowadzić do wydłużenia procedury wpisu, gdyż wspomniany termin nie obejmuje czasu jego doręczenia izbie radców prawnych lub zainteresowanemu.

Ze względu na ustawowe określenie terminu podjęcia decyzji administracyjnej, można ustalić, czy wpis na listę został dokonany. Natomiast w wypadku zaniechania działań ustalających stan rozstrzygnięcia sprawy, okres oczekiwania na potwierdzenie prawidłowości i skuteczności dokonania wpisu ulega ewentualnemu wydłużeniu jedynie o czas, jaki zajmuje przesłanie decyzji Ministra podmiotom zainteresowanym. Termin na zaskarżenie decyzji Ministra Sprawiedliwości do sądu administracyjnego rozpoczyna bieg od dnia doręczenia tej decyzji.

Trybunał przypomniał, że dopiero złożenie ślubowania, które następuje po wpisie, upoważnia radcę prawnego do wykonywania zawodu. Wcześniej nie można wykonywać zawodu radcy prawnego.

Ostatnia kwestia, która została przeanalizowana przez Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie dotyczyła przepisu przejściowego wynikającego z art. 16 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 3 ustawy zmieniającej ustawę o radcach prawnych z 20 lutego 2009 r. W odniesieniu do tej normy Trybunał stwierdził, że procedura egzaminacyjna kończy się złożeniem egzaminu z pozytywnym lub negatywnym wynikiem. Nie należy już do niej złożenie egzaminu poprawkowego. Nie narusza zatem zasady poprawnej legislacji i ochrony interesów w toku poddanie procedury egzaminacyjnej działaniu prawa dawnego, a procedury poprawkowej prawu nowemu. Ustawodawca ma swobodę regulacyjną w kształtowaniu zagadnień intertemporalnych.

Adresaci zaskarżonych przepisów nie zostali pozbawieni możliwości ponownego złożenia egzaminu radcowskiego, w przypadku uzyskania w roku 2009 r. negatywnego wyniku egzaminu. Zgodnie z art. 361 ust. 1 ustawy o radcach prawnych do egzaminu radcowskiego może przystąpić osoba, która odbyła aplikację radcowską i otrzymała zaświadczenie o jej odbyciu.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw