Komunikat po Drukuj

Zasady awansowania sędziów sądów powszechnych K 7/10

Nieprecyzyjne uregulowanie sytuacji zawodowej sędziów jest niezgodne z konstytucją.

8 maja 2012 r. o godz. 12.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dotyczący zasad awansowania sędziów sądów powszechnych.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: 
- Art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim stanowi, że sędziowie, o których mowa w tym przepisie, stają się, odpowiednio, sędziami sądów rejonowych i sędziami sądów okręgowych, które stanowią ich miejsce służbowe, nie jest niezgodny z art. 2, art. 178 ust. 2, art. 179 i art. 180 ust. 2 konstytucji.
- Art. 4 pkt 2 powyższej ustawy w zakresie, w jakim stanowi, że prokuratorzy, o których mowa w tym przepisie, stają się, odpowiednio, prokuratorami prokuratur rejonowych i prokuratorami prokuratur okręgowych, nie jest niezgodny z art. 2 konstytucji.
- Art. 4 pkt 3 powyższej ustawy jest niezgodny z wywodzoną z art. 2 konstytucji zasadą dostatecznej określoności.
- Art. 5 powyższej ustawy jest zgodny z art. 2 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

W uzasadnieniu wniosku Prezydent wskazał, że zaskarżona ustawa osłabia prestiż sędziów przez pozbawienie ich z mocy prawa stanowisk sędziowskich uzyskanych w wyniku powołania. Takie działanie stanowi z jednej strony oczywiste pogorszenie statusu zawodowego sędziów, z drugiej strony natomiast prowadzi do całkowitej deprecjacji aktów powołań, przez co narusza art. 179 konstytucji. Jednocześnie wnioskodawca podniósł, że kwestionowany akt godzi w zasadę nieprzenaszalności sędziów, wynikającą z art. 180 ust. 2 konstytucji. W ocenie Prezydenta, naruszył też prawa nabyte przez sędziów i prokuratorów, które wynikały z faktu otrzymania awansu poziomego.

Prezydent zaskarżył także (w kontekście zasady określoności)  przepis intertemporalny (art. 4 pkt 3 ustawy z 2008 r.), regulujący sytuację sędziów i prokuratorów, których wnioski o awans nie zostały rozpatrzone przed dniem wejścia w życie ustawy z 2008 r. W ocenie wnioskodawcy, po 22 stycznia 2009 r. (czyli po wejściu ustawy z 2008 r.) akt powołania staje się de facto aktem pustym.

Ostatni zarzut Prezydenta dotyczył naruszenia przez art. 5 ustawy z 2008 r. wymogu odpowiedniej vacatio legis (art. 2 konstytucji). Zdaniem Prezydenta, czternastodniowy okres vacatio legis, w przypadku ustawy ingerującej w status zawodowy sędziów i prokuratorów, jest zbyt krótki.

Trybunał Konstytucyjny nie podzielił wszystkich zarzutów wnioskodawcy. Przede wszystkim zwrócił uwagę, że zakwestionowany art. 4 pkt 1 i 2 ustawy z 2008 r. reguluje dwie kwestie. Znosi w istocie instytucję tzw. awansów poziomych sędziów i prokuratorów. Wprowadza zasadę, zgodnie z którą wymienieni sędziowie i prokuratorzy, pomimo zmiany stanowiska, zachowują prawo do wynagrodzenia nabyte na podstawie ustawy z 2007 r. Ocena konstytucyjności art. 4 pkt 1 i 2 ustawy z 2008 r. odnosi się tylko do pierwszej kwestii. W pozostałym zakresie postępowanie zostało umorzone ze względu na utratę mocy obowiązującej art. 4 pkt 1 i art. 4 pkt 2 w zakresie, w jakim regulowały one prawo do wynagrodzenia tak awansowanych  sędziów i prokuratorów.

Trybunał Konstytucyjny, odnosząc się do zarzutów wnioskodawcy uznał, że art. 4 pkt 1 ustawy z 2008 r., w określonym w sentencji wyroku zakresie, nie jest niezgodny z art. 2, art. 178 ust. 2 i art. 180 ust. 2 konstytucji.

Trybunał zbadał konstrukcję awansu poziomego sędziów przez pryzmat art. 179 i art. 180 konstytucji. Przeprowadzona analiza doprowadziła do wniosku, żeakt powołania wpisany w konstrukcję awansu poziomego (przewidzianego w ustawie z 2007 r.) nie był tożsamy z kategorią powołania, funkcjonującą na gruncie przepisów konstytucji. Ustawodawca posłużył się tu pojęciem konstytucyjnym, abstrahując zupełnie od konstytucyjnego znaczenia mechanizmu powołania, zorientowanego na nadanie sędziemu inwestytury i zakreślenie jej granic. Konsekwencje uzyskania awansu poziomego ograniczały się jedynie do zmiany tytułu i podwyższenia wynagrodzenia tak awansowanego sędziego oraz otwarcia drogi do uzyskiwania wyższych stawek awansowych w przyszłości. Z punktu widzenia innych aspektów, wyznaczających status sędziego, takich jak przypisanie sędziemu nowego miejsca służbowego w rozumieniu ustawy z 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych zmiana zakresu jego obowiązków czy też możliwość faktycznego orzekania w sądzie wyższej instancji, otrzymanie awansu poziomego było nieistotne. Trybunał zwrócił także uwagę na fakt pozbawienia Krajowej Rady Sądownictwa możliwości samodzielnego decydowania o złożeniu wniosku o udzielenie awansu poziomego. Uznanie, że w wyniku uzyskania awansu poziomego dochodziło do powołania sędziego w rozumieniu konstytucji byłoby nie do pogodzenia z realizacją ustrojowej roli Krajowej Rady Sądownictwa.

W ocenie Trybunału, likwidacja awansów poziomych nie wiązała się również ze zmianą stanowiska w rozumieniu art. 180 konstytucji. Swoista "degradacja" tak powołanych sędziów oznaczała bowiem przede wszystkim utratę uzyskanego uprzednio tytułu, nie prowadziła natomiast do zmiany zakresu obowiązków czy też miejsca urzędowania. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że instytucja awansu poziomego wbrew dyspozycji art. 178 ust. 2 konstytucji powodowała częściowe oderwanie wysokości wynagrodzenia sędziów od zakresu ich obowiązków.

Wobec uznania, że awans poziomy nie urzeczywistniał konstrukcji powołania, o którym mowa w konstytucji, Trybunał uznał, że wskazane przez wnioskodawcę wzorce kontroli nie są adekwatne do oceny art. 4 pkt 1 ustawy z 2008 r.

W odniesieniu do naruszenia zasady ochrony praw nabytych względem prokuratorów  (art. 4 pkt 2 ustawy z 2008 r.) wnioskodawca nie przedstawił żadnych dodatkowych argumentów, mogących uzasadniać ten zarzut. Przenoszenie na pozycję ustrojową prokuratorów argumentacji bazującej wyłącznie na konstytucyjnym unormowaniu statusu sędziów, jest nieuprawnione. Wnioskodawca zdaje się całkowicie abstrahować od faktu, że organizacja prokuratury jak również status prawny prokuratorów, pozostaje poza zakresem regulacji konstytucyjnej. Ta zaś okoliczność uzasadnia większą niż w przypadku regulacji statusu sędziów, swobodę ustawodawcy. Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 4 pkt 2 ustawy z 2008 r. nie jest niezgodny z art. 2 konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny podzielił natomiast stanowisko Prezydenta co do niejasnego charakteru regulacji przewidzianej w art. 4 pkt 3 ustawy z 2008 r. Trybunał dostrzegł trudności związane z wykładnią art. 4 pkt 3 ustawy z 2008 r. Zarówno językowa jak i funkcjonalna wykładnia badanego przepisu intertemporalnego prowadzi do absurdalnych z logicznego punktu widzenia rezultatów. Wątpliwości powstałe na tle przywołanej normy rzutują w praktyce na sytuację prawną sędziów, którzy nie są w stanie przewidzieć konsekwencji wprowadzonej wobec nich procedury. Tym samym art. 4 pkt 3 ustawy z 2008 r. narusza zasadę dostatecznej określoności (art. 2 konstytucji).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, podniesiony przez Prezydenta zarzut niezachowania odpowiedniej vacatio legis nie zasługiwał na uwzględnienie.  Przyjęcie przez prawodawcę dłuższego niż czternastodniowy okresu po jakim ustawa miała wejść w życie nie było konieczne z uwagi na ograniczone skutki ustawy z 2008 r., znoszącej awanse poziome. Art. 5 ustawy z 2008 r. został uznany za zgodny z art. 2 konstytucji.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw