Komunikat po Drukuj

Okres przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w przypadku bezpodstawnego tymczasowego aresztowania . SK 18/10

Roczny okres przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania jest zgodny z konstytucją.

11 października 2012 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Henryka C. dotyczącą okresu przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w przypadku bezpodstawnego tymczasowego aresztowania.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 555 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.)  w zakresie, w jakim wprowadza roczny okres przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w przypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania jest zgodny z art. 41 ust. 5 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Zdanie odrębne zgłosiła sędzia TK Teresa Liszcz.

Prawo do odszkodowania za niesłuszne aresztowanie nie ma charakteru absolutnego, a zatem, po spełnieniu wymogów wynikających z zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 konstytucji) istnieje możliwość, by ustawodawca uregulował sposób korzystania z tego prawa i ograniczył korzystanie z niego. Ograniczenie takie musi spełnić test określoności i nie może naruszać istoty prawa do odszkodowania.

Trybunał Konstytucyjny oceniając termin przedawnienia uregulowany w art. 555 k.p.k. uznał, że ustawodawca spełnił wymóg formalny zasady proporcjonalności poprzez wprowadzenie terminu przedawnienia roszczenia w formie ustawy. Rozwiązanie takie realizuje konstytucyjny cel jakim jest stabilność systemu. Wprowadzony termin przedawnienia nie jest nadmiernie uciążliwy. Z art. 555 k.p.k. nie wynika początkowy termin, w którym można składać wniosek o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Jeśli można wykazać szkodę przed zakończeniem postępowania głównego, nie ma ustawowych przeszkód, by wniosek o odszkodowanie został złożony. Roszczenie wnioskodawcy wynika bowiem z faktu powstania szkody i wyrządzenia krzywdy na skutek stosowania tymczasowego aresztowania. Można więc ocenić, czy tymczasowe aresztowanie miało cechy niewątpliwie niesłusznego postępowania, przed prawomocnym zakończeniem sprawy, w toku której tymczasowe aresztowanie zastosowano. Wymagalność roszczenia odszkodowawczego za niewątpliwie niesłuszne aresztowanie powstaje w momencie wyrządzenia szkody lub krzywdy. Nie zawsze jest to termin zbieżny z ostatecznym rozstrzygnięciem w sprawie.

Trybunał stwierdził ponadto, że zarzut przedawnienia nie jest podnoszony z urzędu, ale na wniosek prokuratora, który musi wykazać, że złożenie wniosku o odszkodowanie po upływie określonego terminu stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, wynikającymi z art. 5 k.c.

Trybunał zajął stanowisko, że zagadnienie długości okresów przedawnienia nie może być traktowane jako badanie prawa pod kątem zasady równości. Nie istnieje bowiem konstytucyjne prawo do równego traktowania podmiotów w odniesieniu do terminów przedawnienia ich roszczeń. Mimo ogólnej odpowiedzialności deliktowej, termin przedawnienia roszczeń z tej odpowiedzialności może być różnie wyznaczany, w zależności od wskazania cechy relewantnej, wyznaczającej kategorię podmiotów podobnych. Art. 555 k.p.k. traktuje jednakowo wszystkie podmioty, które dochodzą odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Nie ma tu zatem nieproporcjonalności ograniczenia długości okresów przedawnienia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że kwestionowana regulacja nie narusza istoty prawa do odszkodowania. Odszkodowanie może być realizowane na podstawie przepisów rozdziału 58 k.p.k. Ukształtowanie terminu przedawnienia jako zawitego umożliwia dochodzenie roszczenia także po upływie tego terminu. Stanowi to gwarancję, że w sytuacjach, w których wymagają tego zasady współżycia społecznego, a zatem wówczas gdy złożenie wniosku o odszkodowanie następuje po terminie, odszkodowanie może zostać przyznane, ze względu na szczególne okoliczności. Okolicznością taką nie może być jednak fakt nieznajomości prawa.

W ocenie Trybunału, sądy dokonują wykładni art. 555 k.p.k. w zgodzie z konstytucją, tak aby nie nastąpiło zamknięcie drogi do uzyskania odszkodowania za bezprawne działanie organu władzy publicznej. Trybunał nie ma możliwości takiego kształtowania swoich wyroków, aby określać w nich wysokość odszkodowań, które czyniłyby zadość wymogom konstytucyjnym. Zagadnienia te są poza zakresem jego kognicji.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Andrzej Wróbel, sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.