Komunikat po Drukuj

Gospodarka nieruchomościami; zwrot wywłaszczonej nieruchomości. P 12/11

Konstytucyjna zasada zwrotu wywłaszczonych nieruchomości nie obejmuje sytuacji, w której zaniechano kontynuacji realizacji dotychczasowego celu określonego w decyzji o wywłaszczeniu i przekazano nieruchomość na realizację innego celu.

25 września i 13 grudnia 2012 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał pytanie prawne  Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku dotyczące zwrotu wywłaszczonej nieruchomości.

W wyroku z 13 grudnia 2012 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 137 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej u.g.n.) w zakresie, w jakim nie uznaje za zbędną nieruchomość, na której w terminach wskazanych w tym przepisie zrealizowano cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, a następnie nieruchomość tę przeznaczono na realizację innego celu, nie jest niezgodny z art. 21 ust. 2 konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny wskazał precedensowy charakter orzeczenia. Dotychczas Trybunał Konstytucyjny nie rozpoznawał zagadnienia, czy zakres konstytucyjnej zasady zwrotu wywłaszczonych nieruchomości obejmuje sytuację, gdy na wywłaszczonej nieruchomości prawidłowo zrealizowano pierwotny cel wywłaszczenia, a następnie zaprzestano dalszej realizacji tego celu.

Po szczegółowym przeanalizowaniu przesłanek dopuszczalności wywłaszczenia z art. 21 ust. 2 konstytucji, ich wykładni w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz treści konstytucyjnej zasady zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, Trybunał stwierdził, że treść art. 21 ust. 2 konstytucji nie obejmuje zachowania się wywłaszczyciela po wystąpieniu skutków wywłaszczenia, tj. po przejściu własności w zasób mienia publicznego oraz po zrealizowaniu celu publicznego określonego w decyzji o wywłaszczeniu. Treść art. 21 ust. 2 konstytucji odnosi się do oceny prawidłowości merytorycznych podstaw i regulacji wywłaszczenia do momentu uzyskania przymiotu ostateczności przez decyzję wywłaszczeniową i jej wykonania, a w drodze wyjątku - uzasadnionego ścisłym związkiem z konstytucyjną przesłanką konieczności wywłaszczenia - do chwili wykonania na tej nieruchomości celu wywłaszczenia. Najpóźniej w tym momencie "zatrzymuje się" treść art. 21 ust. 2 konstytucji i nie obejmuje dalszych sytuacji w trakcie wykorzystywania nieruchomości na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu i po jego zakończeniu.

Za tak określoną wykładnią art. 21 ust. 2 konstytucji przemawiają względy wykładni językowej, systemowej, funkcjonalnej oraz historycznej. Trybunał Konstytucyjny nie odnalazł w art. 21 ust. 2 konstytucji dodatkowych argumentów przemawiających za rozszerzeniem zakresu normatywnego wynikającej z niego konstytucyjnej zasady zwrotu wywłaszczonych nieruchomości.

Nie mogą także odnieść pożądanego skutku argumenty WSA w Gdańsku, iż te same racje przemawiające za stwierdzeniem przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. K 6/05 niezgodności art. 229a u.g.n. z art. 21 ust. 2 konstytucji przemawiają także za uznaniem niekonstytucyjności art. 137 ust. 1 u.g.n. w zakresie wskazywanym przez sąd pytający. Podobieństwo obu spraw jest pozorne. Art. 229a u.g.n. wyłączał obowiązek zwrotu niektórych wywłaszczonych dotychczas nieruchomości, które stały się zbędne w rozumieniu art. 137 ust. 1 u.g.n. przez to, że nie doszło na nich bezpośrednio po wywłaszczeniu do realizacji celu określonego w decyzji o wywłaszczeniu. Nieruchomość nigdy nie była wykorzystywana zgodnie z celem określonym w decyzji o wywłaszczeniu, a została przekazana na realizację innego celu publicznego. Postępowanie w niniejszej sprawie dotyczyło natomiast sytuacji, gdy na nieruchomości bezpośrednio po wywłaszczeniu prawidłowo zrealizowano pierwotny cel wywłaszczenia, a zwrot miałby następować ze względu na późniejsze odpadnięcie tego celu i zaprzestanie jego kontynuacji.

Trybunał uznał art. 21 ust. 2 konstytucji za nieadekwatny wzorzec do badania zgodności z konstytucją kwestionowanej normy. Zauważył jednocześnie, że problem, na jaki wskazał sąd pytający, nie dotyczy normatywnej treści art. 21 ust. 2 konstytucji, lecz zakresu swobody wykonywania uprawnień właścicielskich przez podmioty publiczne względem nieruchomości nabytych przez nie w drodze wywłaszczenia - po zrealizowaniu na nich celu publicznego będącego przyczyną ich przymusowego odjęcia poprzednim właścicielom. Nie jest wykluczone, że obowiązek zwrotu wskazanych nieruchomości mógłby wynikać z innych przepisów konstytucji.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Piotr Tuleja, sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.