Komunikat po Drukuj

Dekret o stanie wojennym. K 35/08

Dekret o stanie wojennym oraz dekret o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego są niezgodne z konstytucją.

23 lutego i 16 marca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznawał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący dekretu o stanie wojennym.

W wyroku z 16 marca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że dekret o stanie wojennym oraz dekret o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego są niezgodne z art. 7 Konstytucji RP w związku z art. 31 ust. 1 Konstytucji PRL z dnia 22 lipca 1952 r. oraz z art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Trybunał wskazał, że mimo iż dekrety z 12 grudnia1981 r. zostały formalnie uchylone w 2002 r., to należy zbadać te akty na gruncie art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na konieczność ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Dekret o stanie wojennym zawierał przepisy materialnoprawne ustanawiające ograniczenia konstytucyjnych wolności i praw jednostki. Przepisy te przewidywały bardzo daleko idącą ingerencję w sferę tych praw. Art. 4 ust.1 dekretu o stanie wojennym zawieszał lub ograniczał podstawowe prawa obywateli określone w Konstytucji PRL i innych ustawach oraz umowach międzynarodowych, których Polska Rzeczpospolita Ludowa była stroną.

Represyjność przepisów dekretu o stanie wojennym przejawiała się w tym, że dokonywał penalizacji czynów, które nie były przed 13 grudnia 1981 r. karalne, a także zaostrzał odpowiedzialność karną za czyny zabronione na gruncie ówczesnego prawa. Dekret o stanie wojennym wiele dotychczasowych wykroczeń kwalifikował jako przestępstwa.

Represje stosowane na podstawie dekretu o stanie wojennym dotyczyły obywateli którzy popełniali czyny mieszczące się w "działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego", jak i tych którzy popełniali czyny zabronione dekretem, ale nie kwalifikujące się jako związane z taką działalnością. Dlatego,rozważenie konstytucyjności dekretu i wydanie orzeczenia przez Trybunał, było w interesie wszystkich podmiotów konstytucyjnych wolności i praw, a nie tylko w interesie osób które były zaliczane przez władze do "uczestników nielegalnej działalności antysocjalistycznej".

Trybunał Konstytucyjny uznał, że obecnie obowiązujące akty normatywne kompensujące naruszenia wynikające z dekretu o stanie wojennym mają charakter selektywny. Usuwają skutki naruszeń wolności i praw konstytucyjnych w wielu przypadkach, ale jednocześnie nie obejmują niektórych ich rodzajów.

Wyrok Trybunału ma otworzyć drogę sądową dochodzenia praw przez osoby, które nie miały takich możliwości na gruncie dotychczas obowiązujących regulacji. Zainteresowane osoby mogłyby w szczególności żądać wznowienia postępowania karnego. Dlatego też Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wydanie orzeczenia w przedmiocie konstytucyjności dekretu o stanie wojennym jest konieczne dla zapewnienia ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Dekret o postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego wprowadzał postępowanie doraźne przed sądami powszechnymi i wojskowymi na czas obwiązywania stanu wojennego w przypadku niektórych przestępstw z: kodeksu karnego, ustawy o obronie pokoju, ustawy o organizacji statystyki państwowej, ustawy karnej skarbowej, dekretu o stanie wojennym.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 tego dekretu, za przestępstwa podlegające postępowaniu doraźnemu sąd mógł wymierzyć, bez względu na rodzaj i granice ustawowego zagrożenia danego przestępstwa, następujące kary zasadnicze: karę śmierci lub karę 25 lat pozbawienia wolności albo karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, chyba że przepis szczególny przewidywał wyższą dolną granicę ustawowego zagrożenia.

W świetle art. 4 ust. 4 dekretu za przestępstwo podlegające postępowaniu doraźnemu sąd orzekał karę dodatkową pozbawienia praw publicznych, a także mógł orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób. Mógł również orzec konfiskatę całości albo części mienia. Regulacja ta miała wyraźny charakter materialno-karny. Znamiona czynu zabronionego były określone w innych regulacjach karnych, a sankcja została unormowana właśnie w dekrecie o postępowaniach szczególnych. Dekret o postępowaniach szczególnych rozszerzał także zakres postępowań uproszczonych i przyśpieszonych.

Wśród czynów zabronionych, w przypadku których dekret o postępowaniach szczególnych zaostrzył sankcję karną, były takie, które należały do przestępstw pospolitych. Były to także inne czyny zabronione, które nie musiały być związane z działalnością w stanie wojennym.

Trybunał stwierdził, że istniejące obecnie środki prawne nie pozwalają na wzruszenie rozstrzygnięć w niektórych sprawach zapadłych w postępowaniach prowadzonych na podstawie dekretu o postępowaniach szczególnych. Wobec tego jedynie wydanie orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny jest skutecznym środkiem ochrony wolności i praw konstytucyjnych wszystkich podmiotów, w stosunku do których zastosowano szczególne postępowania z dekretu.

Dokonując oceny merytorycznej dekretów z 12 grudnia 1981 r., Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że akty te zostały wydane przez nieuprawniony podmiot. Naruszona została konstytucyjna kompetencja do wydania aktu normatywnego. Dekrety zostały wydane 12 grudnia 1981 r. W tym czasie trwała III sesja Sejmu VIII kadencji. Rada Państwa mogła wydawać dekrety wyłącznie w okresach między sesjami Sejmu. Zatem wydanie dekretów grudniowych w trakcie sesji Sejmu było nielegalne, pozbawione podstawy prawnej. Działanie Rady Państwa naruszyło nie tylko szczegółowe przepisy konstytucyjne dotyczące procesu prawotwórczego, ale też ogólne zasady dotyczące funkcjonowania organów władzy publicznej.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że dekrety z 12 grudnia 1981 r. naruszały też standardy wynikające z zakazu działania prawa wstecz, określone w art. 15 ust. 1 Międzynarodowych Paktów Praw Osobistych i Politycznych.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.