Komunikat po Drukuj

Zgoda na widzenie z osobą tymczasowo aresztowaną K 1/07

Brak określenia przesłanek odmowy wyrażenia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z osobą najbliższą i pominięcie możliwości zaskarżenia przez osobę tymczasowo aresztowaną zarządzenia prokuratora o odmowie wyrażenia zgody na widzenie z osobą najbliższą jest niezgodne z konstytucją.

11 maja i 2 lipca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczący zgody na widzenie z osobą tymczasowo aresztowaną.

W wyroku z 2 lipca 2007 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że 
- art. 217 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy w zakresie, w jakim nie określa przesłanek odmowy wyrażenia zgody na widzenie tymczasowo aresztowanego z osobą najbliższą, jest niezgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji, z art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 oraz z art. 37 lit. c Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.

- art. 217 § 1 powyższej ustawy w zakresie, w jakim pomija możliwość zaskarżenia przez osobę tymczasowo aresztowaną zarządzenia prokuratora o odmowie wyrażenia zgody na widzenie z osobą najbliższą jest niezgodny z art. 78 konstytucji, z art. 13 w związku z art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 konstytucji.

Zestawienie art. 217 § 1 kodeksu karnego wykonawczego z przepisami kodeksu postępowania karnego dotyczącymi stosowania tymczasowego aresztowania nasuwa zastrzeżenia co do zgodności zaskarżonego przepisu z konstytucją.Wiążą się one z przesłankami, jakimi powinien kierować się organ podejmując decyzję w kwestii udzielenia zgody na widzenie rodziny i innych osób bliskich z tymczasowo aresztowanym, a także dotyczą tego, czy ustawową regułą w odniesieniu do osób tymczasowo aresztowanych powinien być brak widzeń, a zgoda na widzenie wyjątkiem od tej reguły.

Zasadniczy zarzut dotyczący niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu wnioskodawca wiąże z art. 47 konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Problematyka widzeń osób tymczasowo aresztowanych w sposób oczywisty wiąże się z konstytucyjnymi gwarancjami ochrony życia prywatnego i rodzinnego. Z gwarancji tych korzystają również osoby tymczasowo aresztowane. Obejmują one niewątpliwie możliwość osobistych kontaktów z członkami rodziny oraz innymi osobami bliskimi.

Określone w art. 47 konstytucji prawa mogą podlegać ograniczeniu. Przesłanki wprowadzenia ograniczenia ustrojodawca zawarł w art. 31 ust. 3 konstytucji. Ograniczenia mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Koncepcja wyłączności ustawy w zakresie regulacji statusu jednostki przyjęta w art. 31 ust. 3 konstytucji koresponduje z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, której art. 8 stanowi, że każdy ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę.

Możliwość ograniczenia prawa jednostki do ochrony życia prywatnego i rodzinnego "tylko w ustawie" czy też - jak stanowi w tym zakresie Europejska Konwencja - "w przypadkach przewidzianych przez ustawę" oznacza w istocie to, że ustawa powinna uregulować zarys wszelkich ograniczeń w tym zakresie.

Uregulowanie przyjęte w art. 217 § 1 k. k. w. powoduje, że w stosunku do osoby tymczasowo aresztowanej oraz jej osób bliskich i członków rodziny wyjątkiem staje się możliwość korzystania z istotnych elementów konstytucyjnego prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego, zasadą zaś wyłączenie tej możliwości. Tymczasowo aresztowany i jego rodzina oraz osoby bliskie są bowiem co do zasady pozbawieni możliwości osobistego kontaktu. Kontakt ten może nastąpić tylko po uprzednim zarządzeniu zgody na widzenie.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że także w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu podkreśla się konieczność poszanowania prawa do ochrony życia rodzinnego osób tymczasowo aresztowanych.

Mając na uwadze powyższe argumenty Trybunał Konstytucyjny orzekł, że kwestionowany przepis jest niezgodny z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji oraz z art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Z tych samych przyczyn zaskarżony przepis jest niezgodny z art. 37c Konwencji o prawach dziecka, jeśli chodzi o sytuację, gdy tymczasowe aresztowanie dotyczy oskarżonego, który nie ukończył 18 roku życia.

Zdaniem Trybunału ustawodawca winien był zagwarantować procedurę służącą weryfikacji pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięcia prokuratora o odmowie widzenia z tymczasowo aresztowanym. Zaskarżalność zarządzeń prokuratorskich o odmowie udzielenia zgody na widzenie z tymczasowo aresztowanym wymusi uzasadnianie decyzji prokuratora.

Konsekwencją zapadłego orzeczenia jest to, że od dnia jego wejścia w życie organ podejmujący decyzję odmawiającą udzielenia zgody na widzenie będzie musiał w oparciu o nadal funkcjonujący w systemie prawnym art. 217 § 1 k.k.w podać merytoryczną przyczynę takiej decyzji.

Taki wyrok Trybunału nie spowoduje zagrożenia zasady niejawności postępowania przygotowawczego. Natomiast umożliwi realizację przysługujących tymczasowo aresztowanemu uprawnień wynikających z konstytucji.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Andrzej Rzepliński, I sprawozdawcą był sędzia TK Zbigniew Cieślak, II sprawozdawcą sędzia TK Wojciech Hermeliński.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.