Wznowienie postępowania sądowego SK 1/04
Dnia 27 października 2004 r. o godz. 11.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Józefa Ż. w sprawie zgodności art. 399 i art. 4011 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 190 ust. 4 Konstytucji.
Trybunał orzekł, że art. 399 kodeksu postępowania cywilnego jest zgodny z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust 2 i art. 190 ust. 4 Konstytucji, natomiast art. 4011 k.p.c. jest niezgodny z art. 190 ust. 4 w związku z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2. Trybunał zdecydował o odroczeniu terminu utraty mocy przez art. 4011 k.p.c. o 12 miesięcy.
Zaskarżone przepisy były już wcześniej przedmiotem rozważań Trybunału (rozprawa z 16 marca 2004 r.). W sprawie SK 53/03 Trybunał wskazał na istnienie wątpliwości interpretacyjnych, co do sposobu rozumienia art. 4011 kodeksu postępowania cywilnego. Orzeczono wówczas o konstytucyjności zaskarżonych przepisów. TK zastrzegł jednak możliwość odmiennej oceny sytuacji, gdyby okazało się, że praktyka sądowa w trwały sposób przyjmuje, że zaskarżony przepis może być w niektórych sytuacjach przeszkodą w zakresie przywrócenia stanu zgodności z Konstytucją.
Trybunał Konstytucyjny w rozpatrywanej sprawie zwrócił się do Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, aby ustalić, jakie jest stanowisko w kwestii stabilnej, ukształtowanej trwale praktyki i wykładni art. 4011 k.p.c. Jeśli bowiem okazałoby się, że ukształtowana i uznana przez Sąd Najwyższy praktyka uznaje za przeszkodę w restytucji konstytucyjności (art. 190 ust. 4 Konstytucji) sam artykuł 4011 k.p.c. wówczas Trybunał Konstytucyjny musiałby zrewidować pogląd spoczywający u założenia wyroku TK z 16 marca b.r. (sygn. SK 53/03). Powyższa sytuacja nastąpiła obecnie. W takim wypadku należałoby dokonać ponownej oceny sytuacji z punktu widzenia kontroli konstytucyjności art. 4011 k.p.c. Orzecznictwo przesłane przez I Prezesa SN wskazuje, że ustalona i stabilna praktyka orzecznicza polega na odmowie wznowienia postępowania (art. 4011 k.p.c.) zakończonego postanowieniem.
Trybunał podkreśla, że art. 190 ust. 4 Konstytucji tworzy gwarancje rzetelności mechanizmu ochronnego skargi konstytucyjnej (art. 79 Konstytucji). Przepis ten definiuje konieczność osiągnięcia pewnego celu (sanacji konstytucyjnej). Niezasadne jest więc rozumowanie, zgodnie z którym w pewnych sytuacjach sanacja taka może nie nastąpić. Art. 4011 kodeksu postępowania cywilnego - jako wyraz woli ustawodawcy zwykłego - ogranicza osiągnięcie tego celu do przypadku, gdy orzeczono niekonstytucyjność przepisów będących prawną podstawą do wydania wyroku.
Trybunał jest świadomy, że wyrok odraczający oznacza stosowanie w praktyce przepisu, co do którego już wiadomo, że jest on niekonstytucyjny. Musi to powodować niezadowolenie tych, którzy takim stosowaniem będą dotknięci. Natychmiastowy skutek orzeczenia niekonstytucyjności, otwierając drogę do wznowienia w trybie art. 190 ust. 3 niemożliwej do oszacowania liczby postępowań, w ocenie Trybunału grozi poważnymi perturbacjami wymiaru sprawiedliwości. Termin odroczenia utraty mocy przez art. 4011 k.p.c. powinien być wykorzystany na zmianę stanu prawnego przez ustawodawcę. Ograniczenie wynikające z odroczenia skutków utraty mocy przez art. 4011 k.p.c. nie dotyczy jednak sytuacji prawnej skarżącego, który poprzez wniesienie skargi konstytucyjnej zainicjował kontrolę konstytucyjności przepisu uznanego za niekonstytucyjny. Trybunał Konstytucyjny może kształtować swym wyrokiem stan prawny, z którego korzystanie przez sądy powszechne oddane jest ich niezawisłości, wiedzy i rozwadze, kształtowanym między innymi przez art. 8 Konstytucji. Realizacja także przez sądy gwarancji konstytucyjnych - na gruncie istniejącego stanu normatywnego, zakładającego przez określony czas obowiązywanie niekonstytucyjnego przepisu - stawia zarazem wyzwania i możliwości wyboru takiego środka proceduralnego, który pozwoli najlepiej na osiągnięcie efektu najbliższego nakazowi wykładni i stosowania prawa w zgodzie z Konstytucja.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Mirosław Wyrzykowski, a sprawozdawcą była sędzia TK Ewa Łętowska.
Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.