Egzamin maturalny; unieważnienie egzaminu SK 29/13
Przepis ustawy o systemie oświaty w zakresie, w jakim wyłącza skargę do sądu administracyjnego na unieważnienie egzaminu maturalnego z powodu stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań egzaminacyjnych przez zdającego podczas sprawdzania arkuszy egzaminacyjnych, jest zgodny z konstytucją.
3 czerwca 2015 r. i 22 czerwca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał w pełnym składzie połączone skargi konstytucyjne M. Ł., P. K., M. G., M. K., D. D., P. K., P. P., M. K., K. H., D. S., M. Z., A. W., B. P., P. W., K. W., B. S., B. S., A. R dotyczące egzaminu maturalnego (unieważnienie egzaminu).
W wyroku z 22 czerwca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 9c ust. 2a ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty w zakresie, w jakim wyłącza skargę do sądu administracyjnego na unieważnienie egzaminu maturalnego z powodu stwierdzenia niesamodzielnego rozwiązywania zadań egzaminacyjnych przez zdającego podczas sprawdzania arkuszy egzaminacyjnych, jest zgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Zdanie odrębne do wyroku zgłosili sędziowie TK: Wojciech Hermeliński, Teresa Liszcz,
Piotr Tuleja, Andrzej Wróbel i Marek Zubik.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że problem konstytucyjny dotyczył braku sądowej kontroli unieważnienia egzaminu maturalnego przez dyrektora Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej (dalej – OKE) ze względu na niesamodzielność rozwiązywania pracy stwierdzoną podczas sprawdzania arkuszy egzaminacyjnych. Przeprowadzenie kontroli konstytucyjności skarżonego art. 9c ust. 2a ustawy z perspektywy naruszenia prawa do sądu wymagało uprzedniego wyjaśnienia instytucji unieważnienia egzaminu maturalnego z powodu stwierdzenia niesamodzielności rozwiązywania zadań egzaminacyjnych przez zdającego podczas sprawdzania arkuszy egzaminacyjnych.
Sprawa będąca przedmiotem orzekania dotyczyła wyłącznie sytuacji określonej przez art. 9 c ust. 2a ustawy o systemie oświaty i § 99 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia MEN, a więc stanu, w którym unieważnienie egzaminu nastąpiło z powodu niesamodzielnego rozwiązywania przez zdającego zadań z arkusza egzaminacyjnego, stwierdzonego ex post przez egzaminatora i właściwe organy egzaminacyjne. Trybunał nie zajmował się unieważnieniem egzaminu maturalnego jako takim.
Poza zakresem kontroli Trybunału, w związku zakresem zaskarżenia, znajdowały się ewentualnie inne wypadki wadliwości regulacji prawnych dotyczących sprawdzianu i egzaminów, o jakich mowa w przepisach ustawy lub jakie mogą wystąpić na ich gruncie.
TK stanął na stanowisku, że ocena samodzielności rozwiązywania zadań egzaminacyjnych nie jest elementem formalnym egzaminu. Przeciwnie, ocena ta stanowi element merytoryczny „wyniku egzaminu”. Integralnym składnikiem „wyniku egzaminu” jest ocena samodzielności pracy. „Wynik egzaminu” (ocena) obejmuje sprawdzanie merytoryczne pytań i sprawdzanie samodzielności udzielania odpowiedzi. Są one przedmiotem nierozdzielnej (nieodłącznej) oceny dokonywanej przez egzaminatora i organy egzaminacyjne.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił stanowiska skarżących, że unieważnienie wyniku egzaminu maturalnego jako następstwo stwierdzenia ex post niesamodzielnego rozwiązywania przez zdającego zadań z arkusza egzaminacyjnego, można traktować – jak chcą tego skarżący – jako „wypadek specjalny”, w którym egzaminator odstępuje od kontroli merytorycznej zadań (nie dokonuje jej), lecz poprzestaje na kontroli spełnienia „warunku formalnego”, jakim miałaby być samodzielność rozwiązania zadań. TK uznał, że oddzielenie „warunku formalnego” od wyniku egzaminu jest niezasadne, gdyż ocena samodzielności pracy jest elementem merytorycznym wyniku egzaminu.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „wynik egzaminu”, o jakim mowa w art. 9c ust. 2a ustawy o systemie oświaty należy rozumieć jako rozstrzygnięcie o samodzielności pracy przy dokonywaniu przyporządkowania udzielonych odpowiedzi do uprzednio określonego wzorca weryfikacji zadań egzaminacyjnych. Ocenienie jest wyłącznie czynnością stwierdzającą poziom stanu wiedzy i umiejętności u składającego pracę, która została samodzielnie przedstawiona przez abiturienta. Zadaniem egzaminatora jest porównanie treści udzielonej odpowiedzi z odpowiedzią prawidłową, ustaloną na podstawie wiedzy z dziedziny objętej egzaminem. Sprawdzający pracę egzaminator stwierdza jedynie istnienie konkretnego stanu faktycznego w postaci istnienia zespołu informacji lub umiejętności osoby egzaminowanej, która dała im wyraz samodzielnie udzielając odpowiedzi.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „ocenianie” polegające na rozstrzyganiu przez pedagoga o niesamodzielności rozwiązywania zadań egzaminacyjnych stwierdzanej ex post, w toku dokonywania subsumpcji udzielonych odpowiedzi do określonego wzorca odpowiedzi, nie jest „sprawą” w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji.
Procedura sądowa nie jest zdatna i nie jest adekwatna do weryfikacji prawidłowości unieważnienia pracy z powodu niesamodzielności rozwiązywania zadań stwierdzonej w toku sprawdzania prac, stanowiącej składnik wyniku egzaminu. Przyjęcie innego punktu widzenia prowadziłaby do stanu, w którym sąd stanąłby przed koniecznością dokonania oceny rozstrzygnięcia egzaminatora co do niesamodzielności rozwiązania arkusza. Działanie takie nie mieści się w zakresie prawa do uzyskania „sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy”, o jakim stanowi art. 45 ust. 1 konstytucji, z uwagi na uwarunkowania nakazujące odwołanie się do wiedzy biegłych dysponujących wiadomościami z danej gałęzi wiedzy.
Uznanie „wyniku egzaminu” z art. 9c ust. 2a ustawy o systemie oświaty w badanym kontekście za „sprawę” w rozumieniu konstytucyjnym, przeniosłoby ciężar decyzyjny w odniesieniu do procesu diagnozowania wiedzy abiturienta i samodzielności jego pracy z rąk odpowiednio przeszkolonych i nadzorowanych w procesie ewaluacji (oceny) egzaminatorów, na rzecz biegłych sądowych, którzy takim rygorom nie podlegają i przez to mogą nie dawać gwarancji zapewnienia jednolitości stosowania standardów dokonywanej oceny prac egzaminacyjnych.
Rozprawie przewodniczył Prezes TK Andrzej Rzepliński, I sprawozdawcą był sędzia TK Mirosław Granat, II sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.