Zasady wypłaty świadczeń z pomocy społecznej SK 19/14
Ustalenie osobie charakteryzującej się znacznym stopniem niepełnosprawności prawa do zasiłku stałego począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami jest niezgodne z konstytucją – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
6 października 2015 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną B. K. dotyczącą zasad wypłaty świadczeń z pomocy społecznej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
I
Art. 106 ust. 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w zakresie, w jakim stanowi, że w wypadku wniosku o przyznanie zasiłku stałego osobie całkowicie niezdolnej do pracy, legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności i nie mającej innych środków utrzymania, prawo do zasiłku ustala się począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek, jest niezgodny z art. 67 ust. 2 w związku z art. 2 konstytucji.
II
Przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci moc obowiązującą z upływem 31 grudnia 2016 r.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Skarżąca zakwestionowała szereg przepisów ustawy o pomocy społecznej. Jeden z zarzutów skarżącej wiązał się z pomniejszaniem zasiłku stałego, wypłacanego przez pomoc społeczną, o kwotę zasiłku pielęgnacyjnego, traktowanego jako dochód osoby wnioskującej o to świadczenie. Drugi zarzut dotyczył zasad przyznawania zasiłku stałego, zgodnie z którymi świadczenie to może zostać przyznane dopiero od momentu złożenia wniosku z kompletną dokumentacją.
W przypadku pierwszego z wymienionych zarzutów skarżąca nie wskazała, w jaki sposób zakwestionowane przepisy naruszają jej prawo podmiotowe. Skarżąca nie określiła również, w związku z którym przysługującym jej konstytucyjnym prawem, ustawodawca dopuścił się nieuprawnionego faworyzowania osób uzyskujących inne środki pomocowe względem osób, które korzystają z zasiłku pielęgnacyjnego. Z tego względu Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w tym zakresie.
Rozpatrując drugi zarzut, Trybunał przypomniał, że zasiłek stały jest świadczeniem, o które może starać się osoba całkowicie niezdolna do pracy, znajdująca się w trudnej sytuacji materialnej (spełniająca kryterium dochodowe). Warunek całkowitej niezdolności do pracy jest spełniony m.in. w przypadku osoby legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Biorąc pod uwagę tryb orzekania o niepełnosprawności, w szczególności fakt, że postępowanie to może być długotrwałe, osoba uprawniona do uzyskania zasiłku stałego przez pewien czas nie może skutecznie ubiegać się o to świadczenie. Do czasu uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności nie może ona bowiem złożyć wniosku o zasiłek stały, nawet jeżeli znajduje się w trudnej sytuacji materialnej.
Z kolei art. 106 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej przesądza, że kluczowy dla przyznania i wypłaty zasiłku stałego jest właśnie moment złożenia wniosku – świadczenie to może zostać przyznane „począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek wraz z wymaganą dokumentacją”. Tym samym zawarty w tym przepisie termin przyznawania i wypłacania świadczenia oznacza, że część osób, pomimo niezdolności do pracy i trudnej sytuacji materialnej, nie uzyska zasiłku stałego. Z uwagi na prowadzenie przez różne organy dwóch odrębnych postępowań - pierwszego, w sprawie ustalenia stopnia niepełnosprawności i drugiego, w sprawie przyznania zasiłku stałego - osoba faktycznie spełniająca przesłanki wskazane w art. 67 ust. 2 konstytucji może pozostawać bez pomocy państwa. Ta specyficzna luka w nabyciu świadczenia, powstająca między datą ustalenia niepełnosprawności a datą złożenia wniosku o zasiłek stały, w ocenie Trybunału, prowadzi do niezgodności z art. 67 ust. w związku z art. 2 konstytucji. Choć art. 67 ust. 2 konstytucji nie określa bezpośrednio wysokości, charakteru, przesłanek ani trybu przyznawania świadczeń gwarantujących prawo do pomocy społecznej, to elementy te muszą być ukształtowane w taki sposób, by osoba niezdolna do pracy i pozostająca bez środków do życia, mogła nabyć świadczenia wchodzące w zakres tego prawa. Na gruncie art. 106 ust. 3 zaskarżonej ustawy muszą wystąpić dwie przesłanki: niezdolność do pracy osoby legitymującej się orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz brak środków utrzymania.
Trybunał odroczył utratę mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu, gdyż natychmiastowe jego uchylenie spowodowałoby brak określenia terminu do przyznania zasiłku stałego.
Rozprawie przewodniczył sędzia TK Marek Zubik, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Tuleja.