Zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe; pracownicy zatrudnieni za granicą u polskich pracodawców SK 9/14
Ustalenie – w odniesieniu do pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – jako podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 tej ustawy, jest niezgodne z art. 92 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 3 konstytucji – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
28 października 2015 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym 20 października 2015 r., dotyczący skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w sprawie zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (pracownicy zatrudnieni za granicą u polskich pracodawców).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:
1) § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 3 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji,
2) przepis wymieniony w części I, w zakresie tam wskazanym, traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Zasadniczym problemem konstytucyjnym w tej sprawie było to, czy - w sytuacji, w której przychód pracownika zatrudnionego za granicą u polskiego pracodawcy jest niższy niż kwota przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - zawarte w § 2 ust. 1 pkt 16 in fine rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej zastrzeżenie, że ustalony miesięczny przychód takiego pracownika, stanowiący podstawę wymiaru składek, nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, mieści się w ramach ustawowego upoważnienia zawartego w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Trybunał zwrócił uwagę, że art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 tej ustawy, oraz wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów. Kwestionowany § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS jest wykonaniem tej części normy upoważniającej, która stanowi podstawę do „wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów”. Takie upoważnienie pozwala na uszczegółowienie regulacji ustawowej pod względem przedmiotowym, precyzując jednocześnie dopuszczalny kierunek takiego doprecyzowania przepisów ustawy: norma kompetencyjna art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych upoważnia jedynie do obniżenia podstawy wymiaru składek, określonej w art. 18 ust. 1 tej ustawy, o niektóre rodzaje przychodów.
Zdaniem Trybunału, zaskarżony przepis rozporządzenia wykracza poza upoważnienie ustawowe, bo w sytuacji, gdy przychód pracownika zatrudnionego za granicą u polskiego pracodawcy będzie niższy niż kwota przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wprowadza taką modyfikację podstawy wymiaru składek, że będzie ona wyższa niż podstawa określona w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Trybunał podzielił stanowisko Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich, że upoważnienie zawarte w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie może stanowić podstawy do wydania przepisów, które byłyby sprzeczne z zasadami wyrażonymi w tej ustawie. Upoważnienie do „wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów” odnosi się tylko do wskazanego wyłączenia, a nie wyłączenia połączonego z zastrzeżeniem pozostającym w sprzeczności z zasadami wymiaru składek wyrażonymi w ustawie.
TK uznał ponadto, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS – w sytuacji, gdy z przekroczeniem upoważnienia ustawowego, wprowadza taką modyfikację podstawy wymiaru składek, że będzie ona wyższa niż określona w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – prowadzi do obciążenia pracowników i pracodawców kosztami podwyższonej składki na ubezpieczenie społeczne i z tego względu stanowi ingerencję w prawo własności. Taka ingerencja w konstytucyjnie chronioną sferę prawa własności nie spełnia formalnych wymogów ograniczenia prawa własności, nie została bowiem dokonana w ustawie, ale wynika z przepisów rozporządzenia wydanych z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego. Dlatego Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia oznacza niedopuszczalne ograniczenie prawa własności chronionego w art. 64 konstytucji.
Odnosząc się do zarzutów skarżącej spółki co do zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS z art. 45 ust. 1 konstytucji, Trybunał wskazał, że prawo do sądu gwarantowane w tym przepisie konstytucji nie obejmuje, inaczej niż wynikało to z argumentacji skarżącej, prawa do rozstrzygnięcia o określonej treści. Trybunał stwierdził zatem, że w zakresie oceny zgodności § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS z art. 45 ust. 1 konstytucji skarżąca przypisuje wzorcowi kontroli treść normatywną, której wzorzec ten nie zawiera oraz uznał, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS w zaskarżonym zakresie nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny postanowił odroczyć termin utraty mocy obowiązującej § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS w zaskarżonym zakresie o dwanaście miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, dając zarazem prawodawcy czas na dostosowanie prawa do wymagań konstytucyjnych. Zauważył jednocześnie, że zakwestionowany akt pozostaje na czas odroczenia w porządku prawnym. Jeżeli prawo zostanie zmienione przed końcem terminu odroczenia, to utrata mocy obowiązującej przepisu zakwestionowanego w niniejszym wyroku będzie wynikała nie z derogacji trybunalskiej, lecz z derogacji dokonanej poprzez prawodawcę.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Zbigniew Cieślak, sprawozdawcą był wiceprezes TK Stanisław Biernat.
<object classid="clsid:38481807-CA0E-42D2-BF39-B33AF135CC4D" id="ieooui"></object>