Zasady pobierania od oskarżonego materiału biologicznego do badań genetycznych SK 28/15
Nieodzowność pobrania wymazu ze śluzówki policzków zachodzi wówczas, gdy dowód ten jest warunkiem koniecznym wykrycia lub identyfikacji sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub uniknięcia pociągnięcia do tej odpowiedzialności osoby niewinnej. W taki sposób należy interpretować art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. – stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
11 października 2016 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną M. H. dotyczącą zasad pobierania od oskarżonego materiału biologicznego do badań genetycznych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 74 § 2 pkt 3 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego jest zgodny z art. 41 ust. 1, art. 47 i art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Problem konstytucyjny sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy nałożony na oskarżonego w art. 74 § 2 pkt 3 kodeksu postępowania karnego (dalej - k.p.k.) obowiązek poddania się pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby zdrowiu oskarżonego lub innych osób, stanowi proporcjonalne ograniczenie nietykalności osobistej (art. 41 ust. 1 konstytucji), prawa do ochrony życia prywatnego (art. 47 konstytucji) i autonomii informacyjnej (art. 51 ust. 2 konstytucji).
Trybunał Konstytucyjny uznał, że czynność pobrania wymazu ze śluzówki policzków stanowi ingerencję w nietykalność osobistą, której istota wiąże się m.in. z nienaruszalnością integralności cielesnej. Ze względu na ilość i charakter informacji zawartych w próbce materiału biologicznego, m.in. w postaci kodu genetycznego człowieka, który zawiera istotne dane np. na temat stanu zdrowia, uzyskanie materiału biologicznego stanowi również ingerencję w sferę prywatności człowieka. Ponadto Trybunał stwierdził, że skoro treścią autonomii informacyjnej, chronionej na podstawie art. 51 ust. 2 konstytucji, jest m.in. prawo do samodzielnego decydowania o ujawnianiu innym informacji dotyczących siebie i pozostawienie każdemu swobody określenia sfery dostępności dla innych wiedzy o sobie, to obowiązek przekazania próbek materiału biologicznego, zawierających istotne i bardzo osobiste informacje, w tym kod genetyczny człowieka, stanowi wkroczenie w tak rozumianą sferę autonomii informacyjnej.
Trybunał przypomniał, że zarówno nietykalność osobista, jak i prawo do ochrony życia prywatnego i autonomii informacyjnej nie mają charakteru absolutnego i mogą podlegać ograniczeniom, na zasadach określonych w art. 31 ust. 3 konstytucji, a także art. 41 ust. 1 zdaniu drugim i art. 51 ust. 2 konstytucji.
W opinii TK, art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. wskazuje zarówno sposób ograniczenia praw i wolności jednostki (poddanie się pobraniu wymazu ze śluzówki policzków), jak i przesłanki ograniczenia (przesłanka pozytywna w postaci nieodzowności wykonania czynności oraz przesłanka negatywna w postaci obawy, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób). Wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. prowadzi z kolei do wniosku, że nieodzowność pobrania wymazu ze śluzówki policzków zachodzi wówczas, gdy dowód ten jest warunkiem koniecznym wykrycia lub identyfikacji sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub uniknięcia pociągnięcia do tej odpowiedzialności osoby niewinnej. W ocenie Trybunału w taki sposób należy interpretować art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k.
Według Trybunału Konstytucyjnego, funkcją art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. jest realizacja jednego z podstawowych celów postępowania karnego, jakim jest wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, a także wykluczenie poniesienia tej odpowiedzialności przez osobę niewinną, a zatem ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w rozumieniu art. 31 ust. 3 konstytucji. Przepis ten pośrednio służy również ochronie praw i wolności innych osób, w szczególności pokrzywdzonych przestępstwami.
W ocenie Trybunału, regulacja zawarta w art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. spełnia kryterium przydatności z art. 31 ust. 3 konstytucji. Pobieranie materiału biologicznego i analiza DNA jest uznaną na świecie metodą dowodową w postępowaniu karnym, która ma bardzo silną moc dowodową, gdyż wynik analizy DNA pozwala z bardzo dużym prawdopodobieństwem ustalić, czy określona próbka materiału biologicznego nie pochodzi od konkretnej osoby lub czy dwie próbki mają to samo źródło.
Zdaniem Trybunału, regulacja zawarta w art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. spełnia również warunek niezbędności. Ze względu na moc dowodową analizy DNA, w szczególności jako metody identyfikacyjnej, pobranie wymazu ze śluzówki policzków – w określonych stanach faktycznych – może okazać się jedynym sposobem na połączenie osoby sprawcy z miejscem zdarzenia, a tym samym pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej i realizację celów postępowania karnego, wynikających z art. 2 k.p.k.
W ocenie Trybunału efekty art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez ten przepis na obywatela. Sposób pobrania materiału biologicznego polegający na dokonaniu wymazu ze śluzówki policzków ingeruje w nietykalność osobistą oskarżonego w sposób minimalny. Czynność ta jest dokonywana przez funkcjonariusza Policji przeszkolonego w tym zakresie, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez uprawnionego pracownika służby zdrowia albo instytucji naukowej lub specjalistycznej powołanej do przeprowadzenia badań genetycznych. Jednocześnie art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. formułuje przesłankę negatywną wykonania powyższej czynności, jaką jest m.in. obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego, co stanowi odpowiednie zabezpieczenie przed nieproporcjonalnym wkroczeniem w sferę integralności osobistej jednostki. Zbiór danych zawierający informacje o wynikach analizy DNA, w tym gromadzone w ramach niego próbki w postaci wymazów ze śluzówki policzków, podlega ochronie wynikającej z przepisów o ochronie danych osobowych, zaś informacje dotyczące kodu genetycznego, uzyskiwane, gromadzone, sprawdzane oraz przetwarzane przez Policję, mogą obejmować wyłącznie informacje o niekodującej części DNA.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą była sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.