Status pozbawionego wolności posła lub senatora Kp 2/25
9 lipca i 1 października 2025 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał wniosek Prezydenta RP dotyczący statusu pozbawionego wolności posła lub senatora.
W wyroku z 1 października 2025 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł w części I wyroku, że:
1) art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora w zakresie, w jakim nadaje nowe brzmienie art. 5a ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. z 2024 r. poz. 907) w części obejmującej ust. 1 i 3,
2) art. 2 ustawy z 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora w zakresie, w jakim odsyła do art. 23 ust. 10a ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora
– są niezgodne z art. 7, art. 118 ust. 1, art. 119 ust. 1 i art. 121 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że zakres uchwalonych przez Senat poprawek wykroczył poza materię ustawy uchwalonej przez Sejm.
Ponadto w części II wyroku Trybunał orzekł, że przepisy wymienione w części I są nierozerwalnie związane z całą ustawą.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Prezydent RP wystąpił z wnioskiem na podstawie art. 122 ust. 3 Konstytucji, i zarzucił, że poprawki Senatu do ustawy z 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora wykraczały poza materię uchwaloną przez Sejm, naruszając art. 7, 118 ust. 1, 119 ust. 1 i 121 ust. 2 Konstytucji. Trybunał stwierdził dopuszczalność kontroli prewencyjnej i uznał, że problem polegał na przekroczeniu przez Senat zakresu poprawek.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, poprawki Senatu mogą mieć charakter formalny lub materialny, lecz muszą pozostawać w związku z ustawą przekazaną izbie. Wyjście poza ten zakres wymaga inicjatywy ustawodawczej i nie może być konwalidowane nawet przyjęciem przez Sejm. Senat nie może też zastępować ustawy nową regulacją, poza przypadkami koniecznych modyfikacji w ustawie nowelizowanej.
Trybunał przypomniał rozróżnienie pomiędzy „głębokością” i „szerokością” poprawek: dopuszczalna jest zmiana treści już uregulowanej (głębokość), a także propozycje alternatywne wobec przyjętych rozwiązań, lecz zawsze w granicach materii objętej ustawą (szerokość). Niedopuszczalne jest natomiast wychodzenie poza przekazany tekst nowelizacji i dokonywanie „przy okazji” innych zmian w ustawie nowelizowanej. Nie niweluje tego fakt przyjęcia poprawek przez Sejm, gdyż naruszenie trybu ustawodawczego ma charakter nieusuwalny.
Analiza przebiegu prac wykazała, że w toku prac nad projektem Senat rozszerzył go o regulację dotyczącą zwrotu uposażenia i diet w przypadku uniewinnienia lub umorzenia postępowania. Komisje senackie zarekomendowały uchwalenie poprawek:
1. nowe brzmienie art. 5a – szczegółowy katalog praw i obowiązków zawieszanych w razie pozbawienia wolności lub uchylania się od aresztu; dodanie ust. 3 o zwrocie uposażenia i diety po uniewinnieniu (z wyjątkami: warunkowe umorzenie, amnestia, przedawnienie);
2. zmiana art. 23 ust. 10a i przepisu przejściowego, dostosowująca regulację dotyczącą biur poselskich i senatorskich.
Obie poprawki były samodzielnymi rozwiązaniami normatywnymi, nieobjętymi pierwotnym zakresem projektu sejmowego. W konsekwencji naruszały art. 121 ust. 2 Konstytucji, co przekłada się również na naruszenie zasady trzech czytań (art. 119 ust. 1), prawa inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 1) oraz zasady legalizmu (art. 7).
Trybunał podkreślił, że kompetencje organów władzy publicznej nie mogą być domniemywane (art. 7 Konstytucji), a poprawki Senatu zmieniające przepisy „przy okazji” są niekonstytucyjne. Tym samym należało uznać, że art. 1 pkt 1 z dnia 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora w zakresie nowego art. 5a ust. 1 i 3 oraz art. 2 ustawy nowelizującej naruszają Konstytucję.
Wobec stwierdzenia niekonstytucyjności art. 1 pkt 1 w zakresie nowego art. 5a ust. 1 i 3 oraz art. 2 ustawy nowelizującej, a także ich ścisłego powiązania z całością aktu, Trybunał orzekł, że cała ustawa nie może wejść w życie. Oznacza to obowiązek Prezydenta – wynikający z art. 122 ust. 4 Konstytucji – odmowy jej podpisania.
Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: Prezes TK Bogdan Święczkowski – przewodniczący, sędzia TK Justyn Piskorski – sprawozdawca.