Zasady organizacji nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach U 2/25
3 lipca 2025 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący zasad organizacji nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 17 stycznia 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach jest w całości niezgodne z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1, art. 25 ust. 3 oraz art. 2 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Wnioskiem z 22 kwietnia 2025 r. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wniósł o stwierdzenie, że rozporządzenie Ministra Edukacji z 17 stycznia 2025 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach jest w całości niezgodne z art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1, art. 25 ust. 3 oraz art. 2 i 7 Konstytucji.
Według wnioskodawcy niezgodność ta polegać ma przede wszystkim na naruszeniu przez Ministra Edukacji trybu wydania tego rozporządzenia, tj. na braku działania Ministra Edukacji w porozumieniu z przedstawicielami kościołów i związków wyznaniowych.
W ocenie wnioskodawcy wydanie zaskarżonego rozporządzenia odbyło się w sposób niezgodny z treścią delegacji ustawowej oraz pozostałymi wzorcami konstytucyjnymi przywołanymi we wniosku.
Wnioskodawca zaskarżył też kilka merytorycznych przepisów kontrolowanego rozporządzenia.
Głównym problemem konstytucyjnym wskazanym przez wnioskodawcę w niniejszej sprawie było rozstrzygnięcie czy wydanie przez Ministra Edukacji zaskarżonego rozporządzenia odbyło się z naruszeniem wskazanych konstytucyjnych i ustawowych wzorców kontroli, w tym upoważnienia ustawowego zawartego w art. 12 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, który zobowiązuje Ministra Edukacji do działania w porozumieniu z władzami kościołów i innych związków wyznaniowych.
Rozpoznanie wniosku polegało zatem na zbadaniu zgodności z Konstytucją i innymi wzorcami trybu wydania rozporządzenia przez Ministra Edukacji.
Nauczanie religii jest jednym z elementów wolności religii określonej w art. 53 ust. 2 Konstytucji, obok, między innymi, uprawiania kultu, modlitwy, uczestniczenia w obrzędach i praktykowania, posiadania świątyń i innych miejsc kultu oraz prawa do korzystania z pomocy religijnej. Wolność uzewnętrzniania religii dotyczy także wolności nauczania religii.
Zgodnie z obowiązującą w Rzeczypospolitej Konstytucją, a także wiążącymi RP umowami międzynarodowymi, kościoły i związki wyznaniowe zostały przez prawodawcę uznane za szczególny podmiot biorący czynny udział w życiu publicznym.
Określona w upoważnieniu ustawowym forma współuczestnictwa kościołów i innych związków wyznaniowych w procedurze wydawania przez Ministra Edukacji rozporządzenia stanowi realizację konstytucyjnych zasad prawa wyznaniowego instytucjonalnego, tj. współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.
Prawodawca dokonał celowego uprzywilejowania kościołów i innych związków wyznaniowych przy wydawaniu rozporządzenia, uznając za nieistotny brak kompetencji prawodawczych tych podmiotów wobec realizacji wyższej wartości, jaką jest zapewnienie kościołom i innym związkom wyznaniowym należnej im pozycji w życiu publicznym i wychowaniu następnych pokoleń.
Trybunał zważył, że tryb wydania przez ministra edukacji zaskarżonego rozporządzenia jest niezgodny z ustawowym upoważnieniem, które obliguje ministra właściwego do spraw oświaty do działania w porozumieniu z przedstawicielami kościołów i innych związków wyznaniowych. Minister Edukacji arbitralnie ukształtował treść zaskarżonego rozporządzenia. Pominięte zostały merytoryczne stanowiska zainteresowanych przedstawicieli kościołów i związków wyznaniowych. Minister Edukacji nie zrealizował obowiązku współdziałania w porozumieniu, ignorując zgłoszone przez przedstawicieli kościołów wątpliwości. Skutkiem jednostronnego działania Ministra Edukacji jest uniemożliwienie dostosowania programu nauczania, jak również opracowania nowej podstawy programowej i podręczników zgodnie z przewidzianym ograniczeniem liczby lekcji religii. Negatywna ocena, a takiej dokonał Trybunał w niniejszej sprawie, przesądziła o niezgodności z Konstytucją i ustawą o systemie oświaty rozporządzenia Ministra Edukacji z 17 stycznia 2025 r. w całości.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 17 stycznia 2025 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach jest w całości niezgodne z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty w związku z art. 92 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 3 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji, wskutek niezachowania właściwego trybu wydawania rozporządzenia, tj. braku działania w porozumieniu.
Trybunał orzekł o niezgodności aktu prawnego w całości wskutek niezachowania właściwego trybu jego wydania. Orzekanie więc o zgodności przedstawionych zarzutów merytorycznych jest zbędne. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego jeśli przedmiot kontroli jest niezgodny przynajmniej z jednym wzorcem kontroli – orzekanie o zgodności zaskarżonego aktu normatywnego z pozostałymi wzorcami jest zbędne. Z tego względu Trybunał odstąpił od oceny pozostałych wzorców oraz od merytorycznej oceny pozostałych zarzutów wniosku i umorzył postępowanie w tym zakresie.
Skutkiem wyroku Trybunału w omawianej sprawie jest zachowanie dotychczasowego brzmienia Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.
Brzmienie to uwzględnia zatem stan prawny zgodny z wyrokiem TK z 27 listopada 2024 r. w sprawie o sygn. U 10/24 oraz wyrokiem w niniejszej sprawie.
Trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą. Ostateczność i powszechność obowiązywania mają zastosowanie od chwili ogłoszenia wyroku teraz, tu na tej sali. Publikacja zaś orzeczenia ma charakter techniczny i ma jedynie umożliwić powszechne zapoznanie się z nim. Orzeczenie Trybunału zaczyna zaś obowiązywać z chwilą ogłoszenia wyroku.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz - sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz.