Brak możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie sądu o pozbawieniu statusu strony procesowej SK 5/16
3 października 2018 r. o godz. 9:30, Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok dotyczący skargi konstytucyjnej w przedmiocie pozbawienia pokrzywdzonego prawa do zaskarżenia postanowienia sądu odbierającego mu status oskarżyciela posiłkowego ubocznego w procesie karnym.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 56 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r., tj. do dnia poprzedzającego wejście w życie art. 1 pkt 13 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, w zakresie wyłączającym dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia wydanego na podstawie art. 56 § 2 ustawy – Kodeks postępowania karnego odnoszącego się do oskarżyciela posiłkowego ubocznego, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Wyrok wydany w niniejszej sprawie jest drugą wypowiedzią Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie konstytucyjności art. 56 § 3 k.p.k.
W wyroku z 16 maja 2018 r., sygn. akt K 12/15 (OTK ZU A/2018, poz. 29) orzeczono, że „[a]rt. 56 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2017 r. poz. 1904, ze zm.) w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia wydanego na podstawie art. 56 § 2 ustawy – Kodeks postępowania karnego odnoszącego się do oskarżyciela posiłkowego, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. Jak wynika z treści sentencji oraz uzasadnienia tego orzeczenia przedmiotem wyrokowania był art. 56 § 3 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 r.
Wyrok Trybunału o sygn. K 12/15 podważył konstytucyjność normy prawnej zamykającej zainteresowanemu podmiotowi prawo do zaskarżenia decyzji procesowej w przedmiocie jego statusu w postępowaniu karnym jako oskarżyciela posiłkowego. Niemniej jednak orzeczenie to dotyczy obowiązującej redakcji art. 56 § 3 k.p.k. Z tego też powodu skład orzekający w niniejszej sprawie uznał za celowe wydanie wyroku odnośnie do art. 56 § 3 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r.
Podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu wyroku o sygn. K 12/15 Trybunał stwierdził, że choć wyłączenie zaskarżalności postanowień wydawanych na podstawie art. 56 § 2 k.p.k. może być uznane za przydatne do osiągnięcia efektywności, sprawności i szybkości procesu karnego, a więc wartości współtworzących przesłankę porządku publicznego z art. 31 ust. 3 Konstytucji, to jednak nie spełnia ono przesłanki konieczności (niezbędności). Dokonywana przez sąd karny na podstawie art. 56 § 2 k.p.k. – niezaskarżalna na mocy art. 56 § 3 k.p.k. – ingerencja w prawo oskarżyciela posiłkowego ubocznego do udziału w postępowaniu sądowym ma charakter pełny i definitywny. Oskarżyciel posiłkowy uboczny wskutek rozstrzygnięcia sądu nie może brać udziału w postępowaniu karnym przed sądem, traci status oskarżyciela posiłkowego ubocznego i wszystkie wiążące się z nim uprawnienia. Ryzyko bezpodstawnego pozbawienia oskarżyciela posiłkowego ubocznego udziału w procesie karnym, zwiększane przez niezaskarżalność postanowienia w tym przedmiocie, nie jest równoważone przez jakikolwiek inny mechanizm. Uzyskanie i utrzymanie przez pokrzywdzonego pozycji strony jurysdykcyjnego postępowania karnego ma zaś – z perspektywy przysługujących mu z tego tytułu uprawnień – fundamentalne znaczenie. Tym samym pozbawienie pokrzywdzonego prawa do zaskarżenia postanowienia sądu odbierającego mu status oskarżyciela posiłkowego ubocznego (jak również statusu pokrzywdzonego, co automatycznie powoduje utratę statusu oskarżyciela posiłkowego ubocznego), istotnie ogranicza ochronę jego praw i interesów w procesie karnym.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Piotr Pszczółkowski, a sprawozdawcą – sędzia TK Andrzej Zielonacki.