Zmiana przepisów regulujących opłaty komornicze P 6/19
1 grudnia 2020 r. o godz. 13:00 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Zielonej Górze dotyczące podstawy prawnej do wydania postanowienia o pobraniu opłaty komorniczej od strony postępowania egzekucyjnego wszczętego i niezakończonego przed wejściem w życie nowych przepisów regulujących opłaty komornicze.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych w zakresie, w jakim dotyczy umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela złożony przed dniem wejścia w życie tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Trybunał poddał ocenie zgodności z Konstytucją art. 52 ust. 2 ustawy o kosztach komorniczych, regulujący kwestie intertemporalne w wypadku zakończenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela. Nowa ustawa eliminuje wady poprzednio obowiązujących przepisów, wielokrotnie kwestionowanych w orzecznictwie Trybunału, w szczególności możliwość szykanowania dłużników i kreowania dodatkowych kosztów zwiększających ciężar opłaty egzekucyjnej.
Z zaskarżonego przepisu wynika, że jeżeli postępowanie zostało zakończone przed dniem wejścia w życie ustawy o kosztach komorniczych, opłatą egzekucyjną obciążany był dłużnik, jeżeli natomiast umorzenie nastąpiło po wejściu w życie nowej ustawy, do poniesienia opłaty zobowiązany był wierzyciel. Jednakże wierzyciel, który złożył wniosek o umorzenie postępowania przed 1 stycznia 2019 r. nie był w stanie przewidzieć, czy w jego sprawie znajdą zastosowanie przepisy nowej ustawy o kosztach komorniczych, czy uchylonej ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Nie mógł tym samym ustalić, czy koszty postepowania poniesie on, czy dłużnik. Decydujące znaczenie w tym względzie ma bowiem data zakończenia postępowania, tj. moment wydania postanowienia przez organ egzekucyjny, a nie data złożenia wniosku przez wierzyciela.
Taką regulację Trybunał uznał za niezgodną z zasadą poprawnej legislacji, która zakłada racjonalność działania ustawodawcy.
Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie w wypadku wierzycieli, którzy złożyli wniosek o umorzenie postępowania przed 1 stycznia 2019 r., a postępowanie zostało zakończone po wejściu w życie nowej ustawy, prowadzi do retroaktywnych skutków. Nowe przepisy znajdują bowiem zastosowanie do oceny zdarzeń mających miejsce pod rządami dawnego prawa. Powodują także niepewność sytuacji prawnej i brak możliwości przewidzenia skutków podejmowanych przez wierzycieli czynności. Wierzyciel składający wniosek o umorzenie postępowania przed wejściem w życie nowej ustawy nie był w stanie ustalić, kiedy komornik wyda postanowienie kończące postępowanie w jego sprawie. To natomiast oznacza, że o zastosowaniu nowej lub uchylonej ustawy nie decydowała czynność wierzyciela, zależna od jego woli, lecz okoliczności, na które nie miał bezpośredniego wpływu. Taka regulacja nie spełnia wymagań stawianych ustawodawcy racjonalnemu.
W ocenie Trybunału, zaskarżony przepis narusza także konstytucyjną zasadę równości, a zróżnicowanie sytuacji prawnej wierzycieli nie może być usprawiedliwione zamiarem ustawodawcy jak najszybszego wprowadzenia przepisów eliminujących wady uchylonej ustawy. Skutkiem badanej regulacji intertemporalnej jest zróżnicowanie sytuacji podmiotów podobnych w zależności od zdarzeń od nich niezależnych. W konsekwencji, w części postępowań umorzonych w związku z wnioskiem złożonym przed 1 stycznia 2019 r., opłatą egzekucyjną są obciążani dłużnicy, w pozostałych natomiast opłatę nakłada się na wierzycieli.
Cel ustawodawcy jak najszybszego wprowadzenia nowych uregulowań eliminujących możliwość nadużywania opłat egzekucyjnych jako narzędzia szykanowania dłużników mógłby usprawiedliwiać zróżnicowanie tylko wówczas gdyby zaskarżony przepis rzeczywiście wyeliminował w grupie wierzycieli, składających wnioski przed 1 stycznia 2019 r., wszystkie wypadki nadużywania przepisów do szykanowania dłużników. Tymczasem grupa wierzycieli, którzy złożyli wniosek o umorzenie postępowania przed 1 stycznia 2019 r., nie jest grupą podmiotów jednorodnych. Nie można zarzucić wszystkim wierzycielom z tej grupy, że kierowali się złą wolą i chęcią szykanowania dłużników w celu przysporzenia im dodatkowych kosztów. Cel ustawodawcy w postaci wyeliminowania sytuacji patologicznych nie dotyczy wszystkich wierzycieli z tej grupy, których sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu.
Nie jest zatem wykluczone, że postępowanie wierzyciela, który działał w dobrej wierze i złożył wniosek przed 1 stycznia 2019 r., zostanie umorzone po wejściu w życie nowej ustawy, a postępowanie wierzyciela, który nadużywał prawa w celu szykanowania dłużników i również złożył wniosek o umorzenie przed 1 stycznia 2019 r., zakończy się przed dniem jej wejścia w życie.
Wprowadzenie przepisów intertemporalnych w zaskarżonym kształcie nie pozostaje zatem w racjonalnym związku z celem i treścią badanej regulacji. Nie pozostaje w odpowiedniej proporcji do pogorszenia sytuacji tych, którzy działali w dobrej wierze. Cel wskazany przez ustawodawcę nie będzie również zrealizowany wobec wszystkich wierzycieli, którzy działali w złej wierze.
W świetle powyższego, Trybunał stwierdził, że niedopuszczalne jest naruszanie interesów wierzycieli działających w dobrej wierze, w sytuacji gdy nie jest zapewnione, że cel nowych regulacji, polegający na wyeliminowaniu sytuacji patologicznych, zostanie zrealizowany również w odniesieniu do wszystkich wierzycieli działających w złej wierze.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Rafał Wojciechowski – przewodniczący, sędzia TK Leon Kieres – sprawozdawca, sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski, Prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Jakub Stelina.