Zbieg prawa do emerytury lub renty z ubezpieczeń społecznych z prawem do emerytury lub renty albo uposażenia w stanie spoczynku przewidzianych w odrębnych przepisach SK 9/16
15 grudnia 2020 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej W. Ż. dotyczącej braku możliwości pobierania przez uprawnionego jednocześnie wojskowej renty inwalidzkiej, przyznanej w wyniku wypadku mającego związek ze służbą wojskową, oraz emerytury częściowej.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 7 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w związku z art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim wyłącza jednoczesną wypłatę uprawnionemu wojskowej renty inwalidzkiej przyznanej z uwagi na wypadek mający związek ze służbą wojskową oraz emerytury częściowej, jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Wątpliwości sformułowane w skardze konstytucyjnej dotyczą łącznie dwóch przepisów: art. 7 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych w związku z art. 95 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Oba wskazane przepisy statuują zasadę wypłaty jednego świadczenia niezależnie od liczby świadczeń, do których uprawniony spełnia warunki. Wyjątki od tej zasady zostały enumeratywnie wymienione w art. 96 ustawy emerytalnej. Dotyczą one zbiegu prawa do emerytury i renty inwalidy wojennego i wojskowego, renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej kombatantom oraz renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy lub chorobą zawodową.
Zdaniem skarżącego osoby, które są niezdolne do pracy z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej albo z tytułu chorób lub urazów doznanych w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej, są w identycznej sytuacji, jak osoby, które uległy wypadkowi pełniąc zawodową służbę wojskową. Tymczasem osoby należące do pierwszej grupy mają możliwość kumulowania – pod pewnymi warunkami – świadczeń rentowych i emerytalnych, a osoby należące do grupy drugiej takiej możliwości są prawnie pozbawione. W tym skarżący upatruje naruszenie zasady równości.
Trybunał przypominał, że konstytucyjna zasada równości polega na równym traktowaniu wszystkich podmiotów (adresatów norm prawnych) charakteryzujących się jednakową cechą wspólną, bez zróżnicowań dyskryminujących i faworyzujących. Dopuszczalne – a niekiedy konieczne – jest natomiast odmienne traktowanie przez prawo różnych podmiotów, które owej cechy wspólnej nie mają. Podstawą rozstrzygania o zasadzie równości musi być zawsze ustalenie cechy relewantnej, która świadczy o występowaniu podmiotów o tożsamym charakterze. Odmienne potraktowanie przez ustawodawcę pomiotów znajdujących się w podobnych sytuacjach może wskazywać na ewentualne naruszenie zasady równości. Dlatego wszelkie odstępstwa od nakazu równego traktowania podmiotów podobnych muszą znajdować racjonalne uzasadnienie.
Zasadnicze znaczenie dla oceny przepisów kwestionowanych przez skarżącego miało ustalenie w jakim zakresie zasada równości znajduje zastosowanie do wskazanych w skardze grup podmiotów. Argumentacja zaprezentowana w skardze wynikała z założenia, że tożsamość różnych grup rencistów wynika z faktu posiadania przez te osoby uprawnień przyznanych z uwagi na niezdolność do pracy powstałą w związku z aktywnością zawodową uprawnionego. Na tym tle skarżący dopatrywał się zbieżności sytuacji faktycznej osób pobierających świadczenia z różnych systemów zabezpieczenia społecznego. Po pierwsze, zaopatrzeniowego systemu gwarantującego świadczenia żołnierzom zawodowym. Po drugie, powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, który finansuje renty wypadkowe. Chociaż skarżący dostrzegł odmienny charakter obu systemów, to jednocześnie nie wywiódł z tego faktu żadnych dalej idących konsekwencji. Uznał, że skoro różne świadczenia rentowe przyznaje się wskutek niezdolności do pracy spowodowanej aktywnością zawodową, to rodzaj tej aktywności nie ma w tym wypadku decydującego znaczenia dla oceny sytuacji prawnej takich osób.
Trybunał nie podzielił zapatrywań skarżącego. Wbrew tezom sformułowanym przez skarżącego, podobieństwo ubezpieczonych pobierających określone świadczenia rentowe może być rozpatrywane wyłącznie w ramach tego systemu świadczeń, do którego te osoby należą. Jak już zostało wskazane, Trybunał wielokrotnie aprobował dopuszczalność stworzenia – na gruncie art. 67 ust. 1 Konstytucji – odmiennych systemów zabezpieczenia społecznego, charakteryzujących się różnym sposobem nabywania i wypłacania świadczeń. Nie kwestionował wyróżnienia i odmiennego ukształtowania reguł zabezpieczenia społecznego żołnierzy, uzasadniając to charakterem ich służby. Zastrzegał jedynie, że każdorazowe zróżnicowanie musi mieć racjonalne podstawy, a odrębności systemowe nie mogą być przez to nadmierne.
Skarżący nie kwestionował faktu ustawowego zróżnicowania systemu ubezpieczeniowego i zaopatrzeniowego. Domagał się, aby reguły przypisane do systemu zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy były ukształtowane w sposób tożsamy z regułami obowiązującymi w ramach odrębnego systemu powszechnych ubezpieczeń społecznych. W efekcie, mimo tego, że dostrzegł i zaakceptował zasadniczą odmienność obu systemów, dążył w istocie do ich zrównania, starając się wykazać ich tożsamość. Trybunał stwierdził jednak, że z uwagi na zróżnicowanie systemu zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy w stosunku do powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, wyrażające się nie tylko sposobem finansowania, ale także odmiennymi przesłankami nabywania prawa do świadczeń i ustalania ich wysokości, nie jest możliwe automatyczne stosowanie tych samych zasad względem podmiotów realizujących swoje uprawnienia rentowe w ramach odrębnych systemów zabezpieczenia społecznego. To oznacza jednocześnie podważenie podstawowego założenia wyrażonego w skardze, w myśl którego o tożsamości podmiotów świadczyć mają zbliżone okoliczności faktyczne warunkujące przyznanie im określonych uprawnień rentowych. W sytuacji istnienia różnych systemów zabezpieczenia społecznego, o tożsamości podmiotów, a w efekcie o zastosowaniu względem nich konstytucyjnej zasady równości, możemy mówić jedynie w ramach danego systemu. Nie jest natomiast dopuszczalne porównywanie sytuacji podmiotów realizujących swoje uprawnienia w odrębnych systemach zabezpieczenia społecznego w perspektywie jednostkowych świadczeń czy konstrukcji prawnych. W granicach zróżnicowania systemów ubezpieczeniowych ustawodawca dysponuje zakresem swobody regulacyjnej, pozwalającej mu na odmienne traktowanie także tych podmiotów należących do różnych systemów, co do których występują te same ryzyka ubezpieczeniowe.
Trybunał podtrzymał pogląd, w myśl którego równość w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego nie oznacza konieczności jednakowego, czy nawet podobnego traktowania potencjalnych świadczeniobiorców ze wszystkich – różniących się od siebie – systemów ubezpieczeniowych. System ubezpieczeń społecznych nie może być oparty na zasadzie „absolutnej” równości. Niekiedy zróżnicowanie systemów ubezpieczeniowych może być nawet konieczne chociażby ze względu na zasadę sprawiedliwości społecznej. Istotne jest jednak, aby odmienne uregulowanie sytuacji prawnej ubezpieczonych należących do różnych systemów ubezpieczeniowych, odnosiło się do specyfiki podmiotów, których ma ono dotyczyć. Ustawodawca dysponuje swobodą regulacyjną ustanawiania różnych systemów zabezpieczenia społecznego. Zróżnicowanie systemów musi nawiązywać do racjonalnych kryteriów mających związek z cechami wskazującymi na odrębny charakter poszczególnych grup osób uprawnionych.
Trybunał stwierdził brak możliwości automatycznego stosowania tych samych reguł w stosunku do osób realizujących swoje uprawnienia niewątpliwie w ramach odrębnych reżimów zabezpieczenia społecznego. W efekcie zasady kumulowania świadczeń rentowych i emerytalnych przysługujących uprawnionym mogą być ukształtowane odmiennie w ramach każdego z tych systemów. Skarżący nie przedstawia przy tym innych – oprócz konstytucyjnej zasady równości – argumentów na rzecz takiego ukształtowania zbiegu prawa do wojskowej renty inwalidzkiej oraz do emerytury częściowej, które wymagałyby od ustawodawcy wprowadzenia jakiejś formy kumulowania takich świadczeń. Rozstrzygnięcie tej kwestii należy do kompetencji ustawodawcy. Trybunał nie jest natomiast uprawniony do oceny celowości i trafności rozstrzygnięć parlamentu w zakresie zapewnienia prawa do zabezpieczenia społecznego. Do uprawnień ustawodawcy należy stanowienie prawa odpowiadającego założonym celom politycznym i gospodarczym oraz przyjmowanie takich rozwiązań prawnych, które jego zdaniem będą najlepiej służyły realizacji tych celów.
Konstytucyjna zasada równości oznacza przede wszystkim zakaz nieuzasadnionego różnicowania sytuacji prawnej podmiotów podobnych. Oprócz tego zakłada także różne traktowanie podmiotów różnych, a więc nie posiadających wspólnej cechy istotnej. Biorąc to pod uwagę, jak również uwzględniając okoliczności badanej sprawy i poczynione ustalenia Trybunał uznał, że art. 7 ustawy zaopatrzeniowej w związku z art. 95 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach w zakresie, w jakim wyklucza jednoczesną wypłatę uprawnionemu wojskowej renty inwalidzkiej oraz emerytury częściowej, jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Bartłomiej Sochański – przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina – sprawozdawca, Prezes TK Julia Przyłębska, sędzia TK Wojciech Sych, sędzia TK Michał Warciński.