Nieujęcie przez ustawodawcę w u.g.n. zwrotu nieruchomości wywłaszczonych na podstawie „specustawy drogowej”, a także nieuregulowanie instytucji zwrotu nieruchomości w „specustawie drogowej” SK 37/19
30 czerwca 2021 r. o godz. 11:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej A. R. i T. R. dotyczącej nieujęcia przez ustawodawcę w u.g.n. zwrotu nieruchomości wywłaszczonych na podstawie „specustawy drogowej”, a także nieuregulowanie instytucji zwrotu nieruchomości w „specustawie drogowej”.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 23 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1363 oraz z 2021 r. poz. 784) rozumiany w ten sposób, że nie stanowi o nakazie odpowiedniego stosowania przepisów rozdziału 6, działu III ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2020 r. poz. 1990 oraz z 2021 r. poz. 11 i 234), jest niezgodny z art. 21 ust. 2 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z wywłaszczeniem własności nieruchomości skarżących na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (specustawa).
Skarżący wnieśli o zwrot części wywłaszczonej nieruchomości, argumentując, że część ta jest zbędna na cel, dla którego nastąpiło wywłaszczenie, i organ zamierza ją wykorzystać na inny cel.
Naczelny Sąd Administracyjny, w wyroku wskazanym jako ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie skarżących stwierdził, że art. 23 specustawy nie odsyła do przepisów o zwrocie wywłaszczonej bezcelowo nieruchomości znajdujących się rozdziale 6, działu III ustawy o gospodarce nieruchomościami.
W skardze zakwestionowano zgodność art. 23 specustawy z art. 2 oraz art. 32 Konstytucji w zakresie, w jakim przepis te wyłącza zastosowanie wymienionych wyżej przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami. Stosując zasadę falsa demonstratio non nocet Trybunał uznał, że wzorcem kontroli w niniejszej sprawie był również art. 21 ust. 2 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP.
Zdaniem Trybunału decyzja na podstawie której dokonano wywłaszczenia nosi cechy indywidualnego aktu władzy publicznej skierowanego na bezpośrednie odjęcie prawa podmiotowego na cel publiczny za odszkodowaniem. Z perspektywy konstytucyjnej jest więc typowym aktem wywłaszczeniowym, o którym stanowi art. 21 ust. 2 Konstytucji RP.
Trybunał wyjaśnił, że z kolei z art. 21 ust. 2 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP wynika reguła, w myśl której byłemu właścicielowi wyzutemu z własności wskutek bezcelowego wywłaszczenia przysługuje konstytucyjne roszczenie o zwrot własności jak każdemu innemu właścicielowi, który znalazł się w podobnej sytuacji, dlatego ten pierwszy powinien być podobnie traktowany przez system prawny jak ten ostatni.
Trybunał stwierdził, że jeżeli istnieje generalna, ogólnosystemowa regulacja zwrotu wywłaszczonych bezcelowo własności nieruchomości, a brak zarazem regulacji szczegółowej wobec określonego wypadku podobnego, to w myśl zasady równej ochrony własności, regulacja generalna powinna mieć zastosowanie do wypadku wprost nią nieobjętego, ale rodzajowo zbieżnego. Stosując powyższe zasady wobec poddanego kontroli art. 23 specustawy Trybunał uznał, że przepis ten rozumiany w ten sposób, że nie stanowi o nakazie odpowiedniego stosowania przepisów rozdziału 6, działu III ustawy o gospodarce nieruchomościami, mających pozycję przepisów generalnych w zakresie zwrotu wywłaszczonych bezcelowo własności nieruchomości, narusza konstytucyjną zasadę równej ochrony własności przez konstytucyjne roszczenie o zwrot bezcelowo wywłaszczonej własności (art. 21 ust. 2 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP).
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Bartłomiej Sochański – przewodniczący, sędzia TK Michał Warciński – sprawozdawca, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Wojciech Sych.