Dokonywanie, na podstawie art. 6 ust. 1 zd. 1 EKPCz, przez sądy krajowe lub międzynarodowe oceny zgodności z Konstytucją i EKPCz, ustaw dotyczących ustroju sądownictwa, właściwości sądów oraz ustawy dotyczącej Krajowej Rady Sądownictwa K 7/21
W dniu 10 marca 2022 r. Trybunał Konstytucyjny w składzie: Stanisław Piotrowicz (przewodniczący), Mariusz Muszyński (sprawozdawca), Krystyna Pawłowicz, Wojciech Sych, Andrzej Zielonacki, wydał wyrok w sprawie sygn. K 7/21, w którym orzekł, że „Art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) w zakresie, w jakim:
1) pojęciem „praw i obowiązków o charakterze cywilnym” obejmuje podmiotowe prawo sędziego do zajmowania funkcji administracyjnej w strukturze sądownictwa powszechnego w polskim systemie prawnym
– jest niezgodny z art. 8 ust. 1, art. 89 ust. 1 pkt 2 i art. 176 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
2) przy ocenie spełnienia warunku „sądu ustanowionego ustawą”:
a) dopuszcza pomijanie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka lub sądy krajowe przepisów Konstytucji, ustaw oraz wyroków polskiego Trybunału Konstytucyjnego,
b) umożliwia samodzielne kreowanie norm dotyczących procedury nominacyjnej sędziów sądów krajowych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka lub sądy krajowe w procesie wykładni Konwencji
– jest niezgodny z art. 89 ust. 1 pkt 2, art. 176 ust. 2, art. 179 w związku z art. 187 ust. 1 w związku z art. 187 ust. 4 oraz z art. 190 ust. 1 Konstytucji,
c) upoważnia Europejski Trybunał Praw Człowieka lub sądy krajowe do dokonywania oceny zgodności z Konstytucją i Konwencją ustaw dotyczących ustroju sądownictwa, właściwości sądów oraz ustawy określającej ustrój, zakres działania, tryb pracy i sposób wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa
– jest niezgodny z art. 188 pkt 1 i 2 oraz z art. 190 ust. 1 Konstytucji”.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Dopuszczalność wniosku i rekonstrukcja przedmiotu.
Trybunał uznał wniosek za dopuszczalny. Trybunał stwierdził, że w serii orzeczeń ETPC nie tylko zostały wywiedzione normy w kontrolowanym przepisie konwencyjnym, ale też wskutek art. 91 ust. 2 Konstytucji, w praktyce sądowej, przeszły one do systemu prawa krajowego.
Przy rekonstrukcji przedmiotu Trybunał uwzględnił specyfikę prawa międzynarodowego i zasady, na których opiera się ten system prawny, a także specyfikę orzeczeń trybunałów międzynarodowych, a więc ich prawotwórczy charakter jako źródła prawa międzynarodowego.
Ocena zgodności z Konstytucją kwestionowanych norm prawnych wynikających z EKPC
W odniesieniu do pierwszego zarzutu Trybunał ocenił, że skoro z art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze EKPC, w zakresie w jakim z pojęcia „praw i obowiązków o charakterze cywilnym”, którym mowa w tym przepisie, ETPC wywodzi podmiotowe prawo sędziego do zajmowania funkcji administracyjnej w strukturze sądownictwa powszechnego w polskim systemie prawnym, jest niezgodny ze wskazanymi wzorcami kontroli przez to, że: (1) wbrew konstytucyjnym przepisom dotyczącym prawa dostępu do służby publicznej kreuje takie prawo podmiotowe na poziomie konwencyjnym; (2) poza konstytucyjnym trybem ratyfikacji umowy międzynarodowej, a zatem bez zgody państwa kreuje treść normy konwencyjnej; (3) wbrew konstytucyjnemu wymogowi ustawowej regulacji ustroju sądownictwa, kreuje prawo podmiotowe do zajmowania stanowisk w administracji sądów polskich, podczas gdy takie prawo nie ma umocowania ani w Konstytucji ani w ustawach.
W odniesieniu do zarzutu drugiego TK stwierdził, że jeśli z art. 6 ust. 1 zdanie 1 EKPC wywodzi się normę, która uprawnia ETPC do oceny procesu powoływania sędziów i to z pominięciem powszechnie obowiązujących przepisów Konstytucji oraz ustaw, a także ostatecznych i powszechnie obowiązujących wyroków polskiego Trybunału Konstytucyjnego, to norma taka jest niezgodna ze wskazanymi wzorcami przez to, że: (1) narusza konstytucyjny obowiązek wyrażenia zgody na ratyfikację określonego rodzaju umowy międzynarodowej, bo jest tworzona w drodze prawotwórczej działalności ETPC; (2) narusza konstytucyjne uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego oraz zasadę ostateczności orzeczeń TK; (3) narusza konstytucyjne uprawnienia Prezydenta RP do powoływania sędziów.
W zakresie zarzutu trzeciego TK stwierdził, że skoro ETPC wywiódł z art. 6 ust. 1 Konwencji normy kompetencyjne i ustrojowe, pozwalające ocenić zarówno konstytucyjność polskich ustaw dotyczących sądownictwa i jego organizacji, jak i statusu sędziego oraz do merytorycznej oceny prawidłowości i legalności orzeczeń polskiego Trybunału Konstytucyjnego, to norma jest niezgodna ze wskazanymi wzorcami, ponieważ: (1) narusza ustrojową pozycję TK wyznaczoną Konstytucją, która czyni z niego jedyny organ w polskim systemie prawnym uprawnionym do oceny zgodności ustaw z Konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie; (2) narusza konstytucyjną zasadę ostateczności i powszechnego charakteru wyroków TK.
Skutki wyroku.
Trybunał Konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej z założenia unika kolizji z porządkiem międzynarodowym, korzystając z zasady przychylności Konstytucji dla prawa międzynarodowego, czy norm kolizyjnych. Jednak w badanym przypadku nie udało się to, ponieważ źródłem problemu jest rażąco wadliwe działanie ETPC w procesie kreacji norm wywodzonych z art. 6 ust. 1 Konwencji, oparte na niezrozumieniu systemu prawnego Polski. W efekcie ETPC stworzył treści normatywne, które umożliwiają mu nieuprawnioną ingerencję w ustrój państwa polskiego, w szczególności przedefiniowywanie treści instytucji konstytucyjnych, tak w wymiarze materialnym (zasada trójpodziału władzy, zasada praworządności, kompetencje organów państwa), jak i instytucjonalnym (pojęcie sądu, pojęcie aktu prawnego, prerogatywa prezydenta), czy kreowanie nieistniejących w jej treści – lub z tą treścią sprzecznych praw podmiotowych jednostek.
Skutkiem orzeczenia jest usunięcie z systemu wskazanych norm, a w efekcie wydane na ich podstawie rozstrzygnięcia tj. cztery wyroki ETPC: wyrok z 29 czerwca 2021 r. w sprawie Broda i Bojara v. Polska; wyrok z 22 lipca 2021 r. w sprawie Reczkowicz v. Polska; wyrok z 8 listopada 2021 r. Dolińska-Ficek i Ozimek v. Polsce; wyrok z 3 lutego 2021 r. w sprawie Advance Pharma sp. z o.o. v. Polska nie posiadają dla państwa polskiego atrybutu przewidzianego art. 46 EKPC (obowiązku wykonalności). Ograniczenie to nie stanowi naruszenia przez Polskę wiążącego ją prawa międzynarodowego, ponieważ nie dotyka samej treści przepisu EKPC, jaki Polska przyjęła dokonując ratyfikacji aktu, ale stanowi wyznaczenie granicy w dynamice swobody prawotwórczej ETPC i należy je traktować jako sprzeciw państwa wobec próby ukształtowania zobowiązania międzynarodowego o nowej treści i narzucenia go Polsce per facta concludentia, poza procedurą zmiany traktatów.
Organy państwa właściwe dla prowadzenia polityki zagranicznej powinny ocenić, czy – dla uniknięcia nieporozumień w zakresie postrzegania międzynarodowych zobowiązań Polski nie jest zasadne podjęcie działań mających na celu poinformowanie właściwych partnerów międzynarodowych, w tym właściwych organów konwencyjnych, o ujawnionych w tym wyroku konstytucyjnych granicach związania Polski treścią art. 6 ust. 1 EKPC.
Jeśli w obrocie prawnym istnieją akty stosowania prawa wydane na podstawie norm wywodzonych z art. 6 ust. 1 zdanie 1 Konwencji uznanych w niniejszym wyroku za niekonstytucyjne, i istnieją procedury wzruszenia tych aktów, to w świetle art. 190 ust. 4, akty te mogą być podważone.