Brak możliwości kontroli instancyjnej zarządzenia prezesa sądu o braku sprzeczności interesów kilku podejrzanych reprezentowanych przez jednego obrońcę SK 53/20
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 27 kwietnia 2022 r., po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej K.S., orzekł, że art. 85 § 2 w związku z art. 85 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 534, ze zm.) w zakresie, w jakim nie przewidują możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prezesa sądu, w którym stwierdza się, że interesy kilku podejrzanych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności, są niezgodne z art. 42 ust. 2 w związku z art. 78 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło większością głosów.
Zdanie odrębne zgłosił sędzia TK Justyn Piskorski.
Z art. 85 k.p.k. wynika zakaz obrony wielu oskarżonych (podejrzanych) przez jednego obrońcę wówczas, gdy ich interesy pozostają w sprzeczności. Do rozstrzygania o istnieniu kolizji interesów między osobami reprezentowanymi przez tego samego obrońcę został upoważniony sąd, a w postępowaniu przygotowawczym – prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Zgodnie z art. 85 § 2 k.p.k. na postanowienie o istnieniu sprzeczności interesów przysługuje zażalenie.
Przedmiotem kontroli w sprawie o sygn. SK 53/20 była nie cała regulacja wyrażona w art. 85 k.p.k., lecz jej część, w której przewidziano możliwość zażalenia rozstrzygnięcia uprawnionego organu stwierdzającego sprzeczność interesów oskarżonych. Ściśle rzecz biorąc, kontrola konstytucyjności odnosiła się do tego zakresu regulacji wyrażonej w art. 85 § 2 i 3 k.p.k., który dotyczy etapu postępowania przygotowawczego i braku możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prezesa sądu, w którym stwierdza się, że interesy kilku podejrzanych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że z punktu widzenia celu regulacji wysłowionej w art. 85 k.p.k. kategorię podmiotów podobnych stanowią podejrzani, reprezentowani przez tego samego obrońcę, w przypadku, gdy istnieje wątpliwość w zakresie sprzeczności ich interesów. Podejrzani ci znajdują się w istotnie podobnej sytuacji procesowej. Mimo że wyróżniona kategoria podmiotów wykazuje wspólną cechę istotną, to jednak ustawodawca, kształtując jej sytuację procesową, uprawnienie do zaskarżenia orzeczenia prezesa sądu w sprawie sprzeczności interesów przyznał jedynie wtedy, gdy organ ten rozstrzygnie, że sprzeczność interesów zachodzi, natomiast nie przewidział takiego środka w przypadku stwierdzenia braku kolizji. Tymczasem – jak zaznaczył Trybunał – każde z tych rozstrzygnięć ingeruje w sferę realizacji prawa podejrzanego do obrony.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że ustawodawca, ograniczając możliwość zaskarżenia rozstrzygnięcia w przedmiocie sprzeczności interesów tylko do sytuacji, w której prezes sądu rozstrzygnął o istnieniu takiej kolizji, wprowadził zróżnicowanie, które nie ma wystarczającego konstytucyjnego uzasadnienia. Brak możliwości zaskarżenia rozstrzygnięcia prezesa sądu o braku sprzeczności interesów może prowadzić do naruszenia konstytucyjnego prawa podejrzanego do obrony, a także – ze względu na konsekwencje prowadzenia obrony w sytuacji kolizyjnej – wpływać na rzetelność procesu karnego. Trybunał podkreślił, że ustawodawca nie wskazał takich interesów lub wartości konstytucyjnych, których ochrona przeważałaby nad ochroną efektywnego prawa podejrzanego do obrony.
Ze względu na zakres zaskarżenia i konkretny charakter kontroli konstytucyjności TK orzekł jedynie o tym zakresie regulacji wynikającej z art. 85 § 2 (w związku z art. 85 § 3 k.p.k.), który obejmuje zaskarżalność rozstrzygnięcia prezesa sądu o sprzeczności interesów podejrzanych reprezentowanych przez tego samego obrońcę. Niemniej jednak Trybunał dostrzegł, że podobny problem konstytucyjny wiąże się z brakiem zaskarżalności orzeczenia sądu stwierdzającego, że interesy kilku oskarżonych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności. Trybunał wskazał, że ustawodawca powinien przedsięwziąć działania zmierzające do spójnego i zgodnego ze standardem konstytucyjnym uregulowania środków zaskarżenia w odniesieniu do wszystkich rozstrzygnięć w przedmiocie kolizji interesów – zarówno podejrzanych, jak i oskarżonych.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Andrzej Zielonacki - przewodniczący, sędzia TK Piotr Pszczółkowski - sprawozdawca, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Jarosław Wyrembak.