Brak możliwości kontroli instancyjnej zarządzenia prezesa sądu o braku sprzeczności interesów kilku podejrzanych reprezentowanych przez jednego obrońcę SK 53/20
29 marca 2022 r. o godz. 10:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie w sprawie skargi konstytucyjnej B. Z. dotyczącej braku możliwości kontroli instancyjnej zarządzenia prezesa sądu o braku sprzeczności interesów kilku podejrzanych reprezentowanych przez jednego obrońcę.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 85 § 2 w związku z art. 85 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim „wskazane przepisy nie przewidują możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prezesa sądu okręgowego, w którym stwierdza się, że interesy kilku oskarżonych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę nie pozostają w sprzeczności" z art. 32 ust. w związku z art. 78; art. 42 ust. 2; art. 78 w związku z art. 176 ust. 1; art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: Konstytucja RP).
Skarżący występował w charakterze podejrzanego w śledztwie prowadzonym przez prokuraturę regionalną. W toku postępowania korzystał z obrońcy z wyboru, który reprezentował również innych podejrzanych w sprawie. W toku śledztwa skarżący złożył wyjaśnienia zbieżne treściowo z wyjaśnieniami pozostałych podejrzanych. Następnie wniósł on w trybie art. 9 § 2 w zw. z art. 85 k.p.k. o wystąpienie przez prokuratora regionalnego do właściwego sądu okręgowego z wnioskiem o stwierdzenie sprzeczności interesów pomiędzy nim a innymi podejrzanymi reprezentowanymi przez tego samego obrońcę. Powodem złożenia wniosku było przekonanie skarżącego o sprzeczności jego interesów z interesami pozostałych podejrzanych, co powinno w ocenie skarżącego skutkować wyłączeniem od udziału w sprawie adwokata reprezentującego wszystkich podejrzanych. Jednocześnie skarżący informował, że wypowiedział upoważnienie do obrony udzielone adwokatowi reprezentującego wszystkich podejrzanych. Prezes sądu okręgowego stwierdził, że interesy procesowe podejrzanych, reprezentowanych przez tego samego obrońcę, nie pozostają w sprzeczności. Skarżący wniósł zażalenie, które zarządzeniem prezesa sądu okręgowego zostało uznane na podstawie art. 429 § 1 k.p.k. za niedopuszczalne z mocy ustawy. Sąd apelacyjny utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.
W ocenie skarżącego art. 85 § 2 w związku z art. 85 § 3 k.p.k. przewiduje możliwość wniesienia środka odwoławczego wyłącznie od rozstrzygnięcia stwierdzającego sprzeczność interesów podejrzanych (oskarżonych) reprezentowanych przez tego samego obrońcę, natomiast nie przewiduje możliwości wniesienia środka odwoławczego od rozstrzygnięcia stwierdzającego brak sprzeczności interesów podejrzanych (oskarżonych) reprezentowanych przez tego samego obrońcę w sprawie. Zdaniem skarżącego, uniemożliwienie poddania kontroli instancyjnej zarządzenia prezesa sądu, w którym stwierdza się brak sprzeczności interesów, stanowi pominięcie prawodawcze ustawodawcy, które skutkuje podważeniem konstytucyjnej zasady równości wobec prawa, prawa do sądu, prawa do obrony, prawa obywatela do zaskarżania orzeczeń i decyzji oraz zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego.
Zdaniem skarżącego w wyniku zarzucanego pominięcia prawodawczego został on pozbawiony sądowej kontroli orzeczenia w przedmiocie nieuwzględnienia wniosku o stwierdzenie sprzeczności interesów pomiędzy podejrzanymi bronionymi przez tego samego obrońcę, gdyż kodeks postępowania karnego nie zawiera przepisu umożliwiającego zaskarżenie decyzji procesowej, w której sąd orzekł o braku istnienia sprzeczności interesów podejrzanych, bronionych przez tego samego obrońcę. Stawia to osobę ubiegającą się o orzeczenie tej sprzeczności w pozycji dyskryminującej względem osób wnoszących zażalenie na postanowienie sądu, w którym orzeczono, że interesy podejrzanych (oskarżonych) reprezentowanych przez tego samego obrońcę pozostają w sprzeczności, co zdaniem skarżącego narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa. Ponadto skarżący twierdzi, że został pozbawiony konstytucyjnego prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji oraz został pozbawiony możliwości dochodzenia swoich naruszonych konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich przed sądem w postaci prawa do zaskarżenia decyzji procesowej oraz rzetelnego i sprawiedliwego procesu karnego, co narusza zasady prawa do sądu oraz dwuinstancyjności postępowania sądowego.
Skarżący podkreśla, że stwierdzenie konfliktu interesów podejrzanych (oskarżonych) powinno powodować odsunięcie ich wspólnego obrońcy od udziału w sprawie, a nie tylko od obrony jednego ze skonfliktowanych podsądnych. Kolizja interesów sprawia, że obrońca, który dotychczas bronił co najmniej dwóch oskarżonych, nie może być dalej obrońcą już żadnego z nich. Pozostanie dotychczasowego obrońcy przy jednym ze współpodejrzanych (współoskarżonych) mogłoby budzić obawy, że w dalszym toku sprawy obrońca będzie mógł wykorzystać w celu obrony informacje uzyskane od podejrzanego (oskarżonego), od którego odstąpił. Całkowite odsunięcie wspólnego obrońcy od udziału w sprawie wynika zdaniem skarżącego z tego, że jest on deponentem wiedzy, która może być wykorzystana tylko na korzyść jednego oskarżonego, z jednoczesnym pogorszeniem sytuacji drugiego, co w ocenie skarżącego narusza prawo do obrony jednego z oskarżonych i jest niezgodne z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP.
Skarżący wskazuje również, że brak możliwości wniesienia zażalenia na zarządzenie prezesa sądu, w którym orzeczono o niewystąpieniu sprzeczności interesów kilku podejrzanych bronionych przez tego samego obrońcę, stanowi przykład niekonstytucyjnego pominięcia, który jest sprzeczny z zasadą sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy, a więc z konstytucyjną zasadą prawa obywatela do sądu. W ocenie skarżącego taki stan prawny oznacza, że ustawodawca wykazał się działaniem nieuzasadnionym i arbitralnym co narusza art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Andrzej Zielonacki - przewodniczący, sędzia TK Piotr Pszczółkowski - sprawozdawca, sędzia TK Justyn Piskorski, sędzia TK Jakub Stelina, sędzia TK Jarosław Wyrembak.