Odmowa przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy poprzez nieuwzględnienie do okresów składkowych okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez rolników SK 75/19
18 kwietnia 2023 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej A. U. dotyczącej odmowy przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy poprzez nieuwzględnienie do okresów składkowych okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez rolników.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 58 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie, w jakim nie przewiduje uprawnienia do uzupełnienia okresu składkowego o okresy wskazane w art. 10 ust. 1 i 2 tej ustawy, jest zgodny z art. 67 w związku z art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło większością głosów.
Przedmiotem kontroli w postępowaniu wszczętym na podstawie skargi konstytucyjnej był art. 58 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS), w którym ustawodawca unormował kwestię zwolnienia z obowiązku spełnienia jednego z warunków przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a mianowicie obowiązku wykazania pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego w dziesięcioleciu poprzedzającym zgłoszenie wniosku o rentę lub powstanie niezdolności do pracy. Zwolnienie to dotyczy ubezpieczonych (całkowicie niezdolnych do pracy) posiadających okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w wymiarze wynoszącym co najmniej 25 lat – dla kobiety i 30 lat – dla mężczyzny. Biorąc pod uwagę, że zakresem zaskarżonej regulacji nie zostali objęci ubezpieczeni posiadający okresy ubezpieczenia rolników, o których mowa w art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Trybunał zbadał, czy taka konstrukcja zaskarżonego przepisu nie prowadzi do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji prawnej ubezpieczonych w zakresie realizacji ich prawa do zabezpieczenia społecznego.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że zaskarżony art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ustanawia wyjątek od obowiązku posiadania 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy i tym samym umożliwia uzyskanie prawa do renty przez tych ubezpieczonych, którzy legitymują się ogółem długim stażem składkowym (25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny) wyłącznie w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych.
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że tak określony wyjątek mieści się w kompetencji ustawodawcy mającego znaczny margines swobody w określaniu zasad przyznawania określonych świadczeń służących realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego, w tym wypadku prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że brak w kontrolowanym przepisie regulacji umożliwiającej zaliczenie okresów podlegania ubezpieczeniu rolników, o których mowa w art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, do okresów składkowych wskazanych w tym przepisie, nie może zostać uznany za naruszenie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Nie można bowiem wykazać naruszenia istoty prawa do zabezpieczenia społecznego w odniesieniu do tego, czego ustawodawca nie miał obowiązku uregulować, realizując treść art. 67 Konstytucji.
Ustawodawca, wprowadzając art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w żaden sposób nie zawęził prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Celem tego przepisu jest bowiem rozszerzenie zakresu podmiotowego prawa do świadczeń rentowych przez objęcie nimi osób niezdolnych do pracy, którzy jednocześnie legitymują się długim stażem ubezpieczeniowym w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych, a nie spełniają jednego z warunków nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, to jest warunku posiadania 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.
Trybunał Konstytucyjny zauważył również, że konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego jest uzależnione od okresów aktywności zawodowej, z którymi powiązany był obowiązek opłacania składek i tym samym ponoszenia kosztów tworzenia funduszu, z którego następnie byłyby wypłacane świadczenia emerytalne czy rentowe. Oznacza to jednocześnie, że okresy, w których ubezpieczony nie partycypował w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego, nie muszą być uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty wypłacanej mu następnie z tego funduszu oraz ich wysokości.
Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że powszechny system ubezpieczeń społecznych jest odrębnym od ubezpieczenia społecznego rolników reżimem ubezpieczeniowym, który posiada inne cechy i odmiennie reguluje uprawnienia wynikające z realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego. Systemy te są uregulowane w odrębnych aktach prawnych, a ponadto różnią się sposobem tworzenia funduszu ubezpieczeniowego. Co istotne, w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych, w przeciwieństwie do systemu ubezpieczeń rolniczych, wysokość świadczeń jest co do zasady ekwiwalentna do ciężarów ponoszonych przez ubezpieczonych i płatników składek ubezpieczeniowych.
Trybunał Konstytucyjny przypomniał, że prawo do zabezpieczenia społecznego należy traktować jako zespół praw wzajemnie powiązanych, na które składają się w szczególności uzupełniające się prawo do ubezpieczenia społecznego, zaopatrzenia społecznego i pomocy społecznej. Ustawodawca ma prawo rozstrzygać o wzajemnej relacji i dostępności tych form, a czyniąc to w sposób racjonalny oraz odpowiadający specyfice regulowanych stosunków, nie narusza istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Naruszenie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego miałoby miejsce między innymi wtedy, gdyby ustawodawca określił wysokość świadczeń poniżej minimum podstawowych potrzeb lub minimum socjalnego albo też w ogóle nie zapewnił prawa do świadczeń dla osób pozostających bez środków do egzystencji. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie wystąpiła, a zaskarżony przepis wprowadził jedynie dodatkową możliwość uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy dla osób, które legitymują się długim stażem ubezpieczeniowym w powszechnym systemie ubezpieczeń społecznych.
Nie było zatem podstaw do uznania, że kontrolowana regulacja w jakikolwiek sposób narusza istotę prawa do zabezpieczenia społecznego.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Andrzej Zielonacki - przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Rafał Wojciechowski.