Odmowa przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy poprzez nieuwzględnienie do okresów składkowych okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez rolników SK 75/19
18 kwietnia 2023 r. o godz. 13:30 Trybunał Konstytucyjny ogłosi orzeczenie wydane w sprawie skargi konstytucyjnej A. U. dotyczącej odmowy przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy poprzez nieuwzględnienie do okresów składkowych okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez rolników.
Trybunał Konstytucyjny dokona kontroli zgodności art. 58 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS ) z art. 2, art. 31 ust. 3 in fine, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 w związku z art. 8 Konstytucji RP.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) odmówił Skarżącemu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Sąd okręgowy oddalił odwołanie Skarżącego. Sąd okręgowy ustalił, że Skarżący, urodzony w listopadzie 1953 r., w marcu 2013 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Orzeczeniem lekarza orzecznika Skarżący uznany został za całkowicie niezdolnego do pracy w danym okresie. Organ rentowy uznał Skarżącemu okresy składkowe w łącznym wymiarze 11 lat, 11 miesięcy i 10 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 5 miesięcy i 29 dni. Ponadto Skarżący podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Uwzględniając te ustalenia, sąd okręgowy stwierdził, że Skarżący nie spełnił warunku posiadania pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego w ostatnim dziesięcioleciu zarówno przed powstaniem niezdolności do pracy lub przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie, gdyż w dziesięcioleciu poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy wykazał jedynie 3 lata, 3 miesiące i 24 dni, a w dziesięcioleciu poprzedzającym zgłoszenie wniosku o rentę jedynie 3 lata, 3 miesiące i 19 dni. Sąd okręgowy uznał przy tym, że Skarżącego nie obejmuje również przewidziane w art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zwolnienie z obowiązku wykazania okresu składkowego i nieskładkowego, ponieważ przepis ten - w przypadku mężczyzn - obejmuje ubezpieczonych legitymujących się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy oraz równocześnie posiadających okres składkowy wynoszący 30 lat. W ocenie sądu okręgowego, brak było podstaw do zastosowania art. 10 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przewidującego możliwość uwzględnienia przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy także okresów ubezpieczenia społecznego rolników.
Sąd apelacyjny zmienił wyrok sądu okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał Skarżącemu prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w danym okresie. Sąd Najwyższy, rozpatrując skargę kasacyjną wniesioną przez ZUS, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy wskazał, że art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi lex specialis w stosunku do art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wobec wyraźnego pominięcia przez ustawodawcę okresów nieskładkowych, które należą do powszechnego systemu ubezpieczeń, nie jest również możliwe odwoływanie się do okresów uzupełniających, o których stanowi art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i przyjęcie, że przepis art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ma szerszy zakres zastosowania niż wynika to z jego wykładni językowej. Sąd apelacyjny oddalił apelację Skarżącego.
Zdaniem skarżącego doszło do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego oraz zasady równości w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego przez pozbawienie Skarżącego, ubiegającego się o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, możliwości zaliczenia okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników do łącznego okresu składkowego i nieskładkowego, podczas gdy okresy pracy, za które odprowadza się składki w ramach tzw. powszechnego ubezpieczenia społecznego, wymienione w art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, mogą być zaliczane do stażu pracy na potrzeby ustalania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zdaniem Skarżącego, brak odesłania do art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w treści kwestionowanego przepisu (art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) skutkuje zawężeniem zakresu jego zastosowania i powoduje występującą w orzecznictwie rozbieżność wykładni skarżonego przepisu, której nie obserwowano przed jego wejściem w życie, kiedy to za okres składkowy uznawano również okres wskazany w art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (okres uzupełniający).
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Andrzej Zielonacki - przewodniczący, sędzia TK Jakub Stelina - sprawozdawca, sędzia TK Krystyna Pawłowicz, sędzia TK Stanisław Piotrowicz, sędzia TK Rafał Wojciechowski.