Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu SK 53/22
20 kwietnia 2023 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną M. T.-B. dotyczącą kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2019 r. poz. 68, ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje wysokość opłaty stanowiącej koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa udzielonej przez radcę prawnego z urzędu w wysokości niższej niż stawka minimalna opłat za czynności radców prawnych określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265, ze zm.), wydanym na podstawie art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1166), dotyczącym stawek minimalnych w sprawach prowadzonych z wyboru, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zdanie drugie i art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził niekonstytucyjność stawek wynagrodzeń radców prawnych działających przed sądami, jako pełnomocnicy i obrońcy ustanowieni z urzędu, w zakresie, w jakim stawki te ustalane są na poziomie niższym niż dla radców prawnych działających w takich samych sprawach, ale z wyboru. Trybunał Konstytucyjny orzekł o całości normy wynikającej z kilku przepisów prawa, a nie wyłącznie o konkretnej pozycji z listy stawek, która była podstawą zasądzenia wynagrodzenia w indywidualnej sprawie skarżącej. Wyrok dotyczy zatem całej normy prawnej przewidującej listę stawek i nie ogranicza się do fragmentu normy wyrażonej w konkretnej części przepisu prawnego. Stwierdzenie niekonstytucyjności w tak ograniczonym zakresie przeczyłoby w tym wypadku celowi oraz istocie kontroli hierarchicznej zgodności norm prawa z Konstytucją.
Trybunał podzielił ocenę wyrażoną we wcześniejszych wyrokach tj. w sprawach o sygn. SK 66/19, SK 68/21, SK 85/22, że brak jest jakichkolwiek podstaw, aby zróżnicować stawki minimalne dla radców prawnych świadczących w procesie pomoc prawną w zależności od tego, czy działają z wyboru czy z urzędu. Trybunał podkreślił, że z jednej strony zawód radcy prawnego jest zawodem zaufania publicznego, o którym stanowi art. 17 Konstytucji, z czego wynikają również obowiązki o charakterze publicznym. Jednak z drugiej strony Trybunał zauważył również, iż zapewnienie profesjonalnej, procesowej pomocy prawnej osobom ubogim jest obowiązkiem państwa prawa. W praktyce ciężar finansowy tych obowiązków rozkłada się pomiędzy Skarb Państwa a osoby wykonujące zawód zaufania publicznego w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi koszty funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, zaś radcowie prawni ponoszą koszty związane z wykonywaniem zawodu zaufania publicznego.
Skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: sędzia TK Piotr Pszczółkowski - przewodniczący, sędzia TK Bartłomiej Sochański - sprawozdawca, sędzia TK Jakub Stelina.