Komunikat po Drukuj

Zasady nabycia prawa do emerytury pomostowej. K 23/09

Zasady przyznawania emerytur pomostowych są zgodne z konstytucją.

3 marca 2011 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Prezydium Forum Związków Zawodowych dotyczący zasad nabycia prawa do emerytury pomostowej.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

1. art. 3 ust. 1-3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (dalej: u.e.p.) oraz załączniki nr 1 i 2 do tej ustawy, w zakresie w jakim pomijają jako przesłankę uzyskania emerytury pomostowej prace wykonywane w warunkach występowania hałasu, prace poza pomieszczeniami zamkniętymi, prace zmianowe nocne, prace w ekspozycji na wibracje miejscową i ogólną, prace w pyle zwłókniającym, prace w szkodliwych czynnikach chemicznych, prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące oraz w narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych, a także prace kierowców samochodów ciężarowych, prace nauczycieli i wychowawców bezpośrednio związanych z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży, prace nauczycieli i wychowawców szkolnictwa specjalnego, prace pracowników ochrony zdrowia są zgodne z art. 2 konstytucji i wyrażonymi w nim zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz z zasadą ochrony praw nabytych.
2. Art. 3 ust. 1-2 ustawy powołanej w punkcie 1 oraz załącznik nr 1 do tej ustawy, w zakresie w jakim w wykazie prac w szczególnych warunkach pomijają prace w ekspozycji na wibracje miejscową i ogólną, prace w pyle zwłókniającym, prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące oraz w narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych są zgodne z art. 32 ust. 1 konstytucji
3. Załącznik nr 2 do ustawy powołanej w punkcie 1 w związku z art. 3 ust. 3 tej ustawy, w zakresie, w jakim pomija w wykazie prac o szczególnym charakterze prace pracowników ochrony zdrowia jest zgodny z art. 32 ust. 1 konstytucji.
4. Art. 3 ust. 3 ustawy powołanej w punkcie 1 oraz załącznik nr 2 do tej ustawy są zgodne z art. 2 konstytucji i wynikającą z niego zasadą określoności prawa.
5. Art. 57 ustawy powołanej w punkcie 1, w części obejmującej zwrot "z dniem 1 stycznia 2009 r.", jest zgodny z art. 2 konstytucji.

W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.

Trybunał uznał, że pominięcie w zakwestionowanej ustawie rodzajów prac wskazanych we wniosku nie narusza zasady ochrony praw nabytych. O naruszeniu tej zasady można mówić jedynie w przypadku zniesienia lub ograniczenia prawa podmiotowego lub maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy tego prawa.  Natomiast do dnia wejścia w życie zaskarżonej ustawy (tj. do 1 stycznia 2009 r.) nie było ani możliwości efektywnego nabycia prawa do emerytury pomostowej, ani też ustalonych warunków nabywania tego prawa. Wobec tego przed 1 stycznia 2009 r. nie mogły powstać maksymalnie ukształtowane ekspektatywy tego prawa, które podlegałyby ochronie konstytucyjnej.

Trybunał nie stwierdził także naruszenia ogólniejszej zasady, tj. zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zdaniem Trybunału, od początku prac nad ustawą o emeryturach pomostowych podkreślano konieczność weryfikacji liczby osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury. Dlatego osoby, które podjęły prace, uznawane przez dotychczasowe przepisy za prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie mogły oczekiwać, po wejściu w życie ustawy o FUS, że tego typu zatrudnienie gwarantuje im emeryturę pomostową. Prawo do emerytury pomostowej jest szczególnym uprawnieniem, a osoby pozbawione tego prawa w dalszym ciągu, po spełnieniu odpowiednich przesłanek, mają prawo do emerytury "zwykłej".

Jeżeli chodzi o zarzut naruszenia zasady równości poprzez pominięcie prac wykonywanych w ekspozycji na wibracje miejscową i ogólną, prac w pyle zwłókniającym, prac w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące albo w narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych oraz prac pracowników ochrony zdrowia to należy zauważyć, że w pewnym zakresie jest on oczywiście bezzasadny. Choć rzeczywiście ustawa o emeryturach pomostowych nie traktuje tych rodzajów prac jako samoistnych przesłanek nabycia uprawnień do świadczenia, to jednak w wielu wypadkach są one uwzględnione w tym akcie prawnym - jednak pod warunkiem współwystępowania z innymi czynnikami. Do emerytury pomostowej uprawniają np. prace na statkach żeglugi morskiej (pkt 24 załącznika nr 1) czy prace personelu pokładowego na statkach powietrznych (pkt 25 załącznika nr 1) czyli prace w narażeniu na wibrację ogólną. Podobnie wygląda sytuacja prac w ekspozycji na wibrację miejscową, do których bez wątpienia zaliczyć można np. prace bezpośrednio przy zrywce lub ręcznej ścince drzew przenośną pilarką z piłą łańcuchową (pkt 34 załącznika nr 1) czy też prace przy kuciu ręcznym w kuźniach przemysłowych oraz obsłudze młotów mechanicznych (pkt 39 załącznika nr 1).

Ponadto, w przeciwieństwie do poprzednich rozwiązań, kryterium przyznania emerytury pomostowej są wskazania medyczne, a nie względy polityczne czy ekonomiczne. W związku z powyższym uprawnionymi do emerytury pomostowej są osoby wykonujące konkretne prace, a nie całe grupy branżowe. Dlatego też w wykazie prac o szczególnym charakterze znalazły się najbardziej obciążające formy pracy personelu medycznego, tj. ratowników medycznych (pkt 18 załącznika nr 2), personelu medycznego oddziałów psychiatrycznych i leczenia uzależnień (pkt 23) czy personelu medycznego w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dyżuru (pkt 24).

W wykazie prac w szczególnych warunkach nie znalazły się także prace, w wypadku których istnieje możliwość skutecznego zapobiegania trwałemu uszkodzeniu zdrowia pracownika. Dotyczy to np. takich prac w warunkach szkodliwych, gdzie prawo określa najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych. Chodzi o takie oddziaływanie na pracownika, które w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres aktywności zawodowej nie powinny spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, np. pracy w czynnikach pyłowych czy pracy ze źródłami promieniowania jonizującego albo w narażeniu na działanie pól elektromagnetycznych.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady określoności przepisów prawa poprzez posłużenie się przez ustawodawcę w art. 3 ust. 3 u.e.p. oraz załączniku nr 2 do tej ustawy pojęciami nieistniejącymi w powszechnie obowiązującym prawie takimi jak: bezpieczeństwo publiczne, transport publiczny i ostry dyżur Trybunał stwierdził, że na podstawie obowiązujących przepisów, orzecznictwa, a także kontekstu w jakim zostały one użyte w ustawie o emeryturach pomostowych można określić ich znaczenie.

Ustosunkowując się do zarzutu zbyt krótkiej vacatio legis Trybunał podkreślił, że za wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych z dniem 1 stycznia 2009 r. przemawiał ważny interes społeczny. Zgodnie z art. 46 ustawy o świadczeniach z FUS prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przysługiwało jedynie pracownikom wykonującym prace szczególne, którzy spełnili warunki ustawowe nabycia tego prawa do 31 grudnia 2008 r. W związku z powyższym, gdyby ustawa nie weszła w życie 1 stycznia 2009 r. żaden pracownik wykonujący prace szczególne nie mógłby nabyć z tego tytułu prawa do "wcześniejszej" emerytury.

Rozprawie przewodniczył sędzia TK Zbigniew Cieślak, sprawozdawcą była sędzia TK Maria Gintowt-Jankowicz.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.