Komunikat po Drukuj

Stosowanie przepisów o odszkodowaniu za wywłaszczone nieruchomości, które na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy przeszły na własność państwa. SK 41/09

Pozbawienie odszkodowania byłych właścicieli określonej kategorii nieruchomości warszawskich nie znajduje racjonalnego uzasadnienia na gruncie konstytucyjnych gwarancji równej ochrony własności

31 maja 2011 r. o godz. 9.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną Jana S. i Marka S. dotyczącą stosowania przepisów o odszkodowaniu za wywłaszczone nieruchomości, które na podstawie dekretu z 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy przeszły na własność państwa.

W wyroku z 13 czerwca 2011 r. Trybunał orzekł, że art. 215 ust. 2 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: u.g.n.) w zakresie, w jakim pomija stosowanie przepisów tej ustawy dotyczących odszkodowań za wywłaszczone nieruchomości do nieruchomości, które przeszły na własność gminy m.st. Warszawy lub państwa na podstawie dekretu warszawskiego, innych niż domy jednorodzinne, jeżeli przeszły one na własność państwa po 5 kwietnia 1958 r., i działek, które przed dniem wejścia w życie powołanego dekretu mogły być przeznaczone pod budownictwo inne niż jednorodzinne, jeżeli poprzedni właściciele lub ich następcy prawni zostali pozbawieni faktycznej możliwości władania nimi po 5 kwietnia 1958 r., jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 oraz w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji.

W zakresie badania zgodności powołanego przepisu z art. 2, art. 21 ust. 2, art. 32 ust. 2 i art. 77 ust. 1 konstytucji Trybunał umorzył postępowanie.

Zdanie odrębne zgłosiła sędzia TK Małgorzata Pyziak - Szafnicka

Zgodnie z przepisami dekretu warszawskiego, właścicielowi, któremu nie przyznano prawa wieczystej dzierżawy albo prawa zabudowy, albo który nie zgłosił w ogóle takiego wniosku, przysługiwało odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość i wszystkie budynki nadające się do użytkowania lub naprawy położone na gruncie, które przeszły na własność gminy. Odszkodowanie miało być wypłacane na podstawie przepisów rozporządzenia, które nie zostało jednak wydane. Późniejsze regulacje prawne zawarte w ustawie z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości i w ustawie z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości miały rekompensować ten brak, jednak tylko w zakresie ograniczonym do byłych właścicieli domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne przejętych po 5 kwietnia 1958 r. Właścicielom tym ustawodawca przyznał prawo do odszkodowania nie na podstawie dekretu warszawskiego, lecz w trybie przewidzianym w tych ustawach. Dla pozostałych właścicieli utrzymano zasady przewidziane w dekrecie warszawskim. Jednakże w ustawie z 1985 r. ustawodawca definitywnie wygasił prawo do odszkodowania za grunty i budynki przewidziane w dekrecie warszawskim. Utrzymał jednocześnie szczególną regulację z ustawy z 1958 r. w odniesieniu do właścicieli domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod zabudowę jednorodzinną. W rezultacie określona kategoria osób, to jest byli właściciele nieruchomości innych niż domy jednorodzinne i działki przeznaczone pod budownictwo jednorodzinne, wywłaszczeni po 5 kwietnia 1958 r., zostali całkowicie pozbawieni prawa do odszkodowania z tytułu pozbawienia własności.

Aktualnie problematyka gruntów warszawskich uregulowana jest w art. 214 i 215 u.g.n. Zakwestionowany art. 215 ust. 2 u.g.n. jest powtórzeniem dotychczasowych regulacji dotyczących odszkodowania za dom jednorodzinny i działkę przeznaczoną pod zabudowę jednorodzinną. Trybunał zwrócił uwagę, że regulacje te były pochodną założeń ustrojowych PRL wyrażonych w konstytucji z 1952 r., polegających na zróżnicowaniu form własności według kryterium przedmiotowego i podmiotowego oraz intensywności jej ochrony. Zasadnicze zmiany w tym zakresie następowały wraz z przemianami ustrojowymi od 1989 r., a ich ostatecznym wyrazem są przepisy konstytucji z 1997 r. Obecnie własność ma charakter jednolity i uniwersalny, bez względu na to, do kogo należy i jaką spełnia funkcję. Wyraża to art. 64 ust. 2 konstytucji gwarantujący równą dla wszystkich ochronę własności i innych praw majątkowych.

Oceniając zgodność art. 215 ust. 2 u.g.n. z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji, Trybunał stwierdził, że wspólną cechą byłych właścicieli domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod zabudowę jednorodzinną oraz byłych właścicieli pozostałych nieruchomości warszawskich jest to, że zostali oni pozbawieni własności na podstawie dekretu warszawskiego i nie uzyskali prawa wieczystej dzierżawy, w związku z czym dekret przyznawał im odszkodowanie. Art. 215 ust. 2 u.g.n. przyznaje odszkodowanie wyłącznie byłym właścicielom domów jednorodzinnych i działek przeznaczonych pod zabudowę jednorodzinną wywłaszczonym po 5 kwietnia 1958 r. Trybunał ocenił, że pozbawienie odszkodowania byłych właścicieli określonej kategorii nieruchomości warszawskich nie znajduje racjonalnego uzasadnienia na gruncie konstytucyjnych gwarancji równej ochrony własności. Brak możliwości zdefiniowania celu, którego realizacji miałoby służyć to zróżnicowanie, nie pozwala także na ustalenie, czy ustawodawca zachował odpowiednią relację między rangą celu a intensywnością naruszenia zasady równości i równej dla wszystkich ochrony prawa do odszkodowania jako innego prawa majątkowego. Zróżnicowania tego nie da się ponadto uzasadnić koniecznością ochrony innych wartości konstytucyjnych, wskazanych w art. 31 ust. 3 konstytucji, ustanawiającym przesłanki ograniczania praw i wolności konstytucyjnych. W szczególności wartością taką nie jest ochrona budżetu państwa, gdyż nie jest ona wymieniona w katalogu z art. 31 ust. 3 konstytucji.

W rozpatrzonej sprawie Trybunał orzekł o tym, co w przepisie zostało przez ustawodawcę pominięte, a zgodnie z konstytucją powinno być unormowane.Skutkiem wyroku nie jest zatem utrata mocy obowiązującej pominiętej treści, bo takiej mocy w ogóle ona nie posiada. Wyrok nie wywołuje zatem samoistnie żadnych skutków prawotwórczych, polegających na ustanowieniu nowej normy prawnej. Zobowiązuje on ustawodawcę do ustanowienia regulacji prawnych niezbędnych dla realizacji norm konstytucyjnych. Interwencja ustawodawcy jest także konieczna dla realizacji przez skarżących ich praw.

Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Małgorzata Pyziak - Szafnicka, sprawozdawcą był sędzia TK Marek Kotlinowski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.