Komunikat po Drukuj

Koszty procesu; brak możliwości zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika w razie umorzenia postępowania karnego. SK 39/09

W przypadku umorzenia postępowania karnego z powodu śmierci oskarżonego brak możliwości zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału w tym postępowaniu adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika jest niezgodny z konstytucją.

18 października 2011 r. o godz. 14.00 Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 59 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym oraz par. 48 Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK z 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu TK ogłosił wyrok wydany na posiedzeniu niejawnym w sprawie skargi konstytucyjnej Katarzyny K. i Anny K. dotyczącej kosztów procesu (brak możliwości zasądzenia na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego w charakterze pełnomocnika w razie umorzenia postępowania karnego).

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego w zakresie, w jakim w razie umorzenia postępowania karnego z powodu śmierci oskarżonego uniemożliwia zasądzenie na rzecz pokrzywdzonego i oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału w tym postępowaniu adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji. Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Anna K. i jej małoletnia córka Katarzyna K. występowały w charakterze pokrzywdzonych i oskarżycielek posiłkowych w postępowaniu karnym przeciwko lekarzowi. Reprezentował je w tym postępowaniu adwokat,  profesjonalny pełnomocnik z wyboru. Kiedy postępowanie zostało umorzone z powodu śmierci oskarżonego, zwróciły się do sądu o zasądzenie należności z tytułu udziału w nim ich pełnomocnika. Sąd prawomocnie oddalił ich żądanie, na podstawie kwestionowanego przepisu. Wyłącza on m.in. możliwość zasądzenia - w sprawach z oskarżenia publicznego, w razie umorzenia postępowania lub uniewinnienia oskarżonego - kosztów postępowania wynikających z udziału w nim, w charakterze pełnomocnika, adwokata lub radcy prawnego, ustanowionego przez stronę (z wyboru). Statuuje w tym zakresie wyjątek od zasady, że w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania - w sprawach z oskarżenia publicznego - koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

Skarżące zarzuciły temu przepisowi, że narusza ich prawo do sądu, wyrażone w art. 45 ust. 1 konstytucji, zarówno w aspekcie dostępu do postępowania przed właściwym sądem jak i sprawiedliwej procedury.

Trybunał Konstytucyjny podzielił te zarzuty. Zgodnie ze swoim dotychczasowym orzecznictwem uznał, że wysokość i reguły rozkładu kosztów postępowania mieszczą się w prawie do sądu i mogą być oceniane pod względem zgodności z art. 45 ust. 1 konstytucji. Wygórowane koszty niezbędne do wszczęcia lub prowadzenia postępowania sądowego mogą stanowić barierę ekonomiczną w dostępie do sądu, podobnie jak i ryzyko ekonomiczne wywołane zasadami, według których kształtuje się ostatecznie obowiązek ponoszenia kosztów postępowania. To ryzyko może powstrzymywać przed wejściem na drogę sądowej ochrony prawa. Może też powstrzymywać stronę przed ustanowieniem profesjonalnego pełnomocnika z wyboru, z obawy, że koszty jego udziału spadną na nią. Może się to negatywnie odbić na rzetelności postępowania, dla której udział wysoko wykwalifikowanych pełnomocników ma istotne znaczenie.

Trybunał Konstytucyjny, zgodnie z zasadą skargowości, ograniczył orzeczenie o niezgodności z konstytucją art. 632 pkt 2 k.p.k. tylko do przypadku umorzenia postępowania z powodu śmierci oskarżonego, gdyż tylko takiej sytuacji dotyczy skarga konstytucyjna. W pozostały zakresie postępowanie zostało umorzone.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że postępowanie karne zostało wszczęte przez organ państwa (z oskarżenia publicznego), pokrzywdzone - jako oskarżycielki posiłkowe - wspierały przy pomocy profesjonalnego pełnomocnika organy państwa w wyjaśnieniu sprawy i dążeniu do sprawiedliwego rozstrzygnięcia. W żaden sposób nie przyczyniły się też do umorzenia postępowania, które nastąpiło z przyczyn od nich niezależnych.

Przewodniczący składu orzekającego: prezes TK Andrzej Rzepliński, sprawozdawca: sędzia TK Teresa Liszcz.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja  podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.