Komunikat po Drukuj

Zasady wyliczania i przyznawania emerytur z FUS osobom mającym ustalone prawo do emerytury wojskowej lub policyjnej SK 41/07

Zasady wyliczania i przyznawania emerytur z FUS osobom mającym ustalone prawo do emerytury wojskowej i policyjnej są zgodne z konstytucją.

19 stycznia 2010 r. o godz. 13.00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał połączone skargi konstytucyjne Zdzisława P. i Włodzimierza S. dotyczące zasad wyliczania i przyznawania emerytur z FUS osobom mającym ustalone prawo do emerytury wojskowej i policyjnej.

W wyroku z 27 stycznia Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest zgodny z art. 2 oraz art. 32 w związku z art. 67 ust. 1 konstytucji. W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Trybunał zauważył, że  jeden z zaskarżonych przepisów ustawy emerytalnej - art. 2 ust. 1 pkt 1 tejże ustawy -  został zmieniony przez art. 2 pkt 1 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na mocy tej nowelizacji art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej otrzymał następujące brzmienie: "Świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują ubezpieczonym - w przypadku spełnienia warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych". Ustawa nowelizacyjna weszła w życie 5 lutego 2009 r. W tym momencie nastąpiła więc utrata mocy obowiązującej zaskarżonej normy prawnej rekonstruowanej z art. 2 ust. 1 pkt 1 w brzmieniu sprzed nowelizacji.
Trybunał zaznaczył że wprowadzona nowelizacja, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy nowelizacyjnej, miała m. in. na celu umożliwienie emerytowanym żołnierzom i funkcjonariuszom służb mundurowych pobierającym emeryturę "mundurową", zgłoszenie wniosku o przyznanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. W uzasadnieniu projektu ustawy rząd wskazał, że w przypadku żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych, którzy wstąpili do służby przed 2 stycznia 1999 r., przy ustalaniu emerytury zarówno mundurowej, jak i emerytury z FUS, uwzględnia się okresy zawodowej służby oraz okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Przepisy ustawy z 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadziły 1 października 2003 r. zasadę, że osoba mająca ustalone prawo do emerytury wojskowej/mundurowej z uwzględnionymi okresami zarówno zawodowej służby, jak i okresami podlegania ubezpieczeniom społecznym (okresami składkowymi i nieskładkowymi), nie ma prawa do emerytury z FUS. W związku z tym - jak podkreślił rząd - do tej grupy świadczeniobiorców nie miała zastosowania generalna zasada polskiego systemu emerytalnego, zgodnie z którą (art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń, wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. 
Wprowadzona nowelizacja oznacza, że osoba pobierająca emeryturę wojskową/mundurową, jeżeli spełnia ogólne warunki do uzyskania emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w przypadku mężczyzny, co najmniej 25-letni okres składkowy i osiągnęła 65 lat), będzie mogła wystąpić o przyznanie emerytury z FUS. W razie przyznania jej tej emerytury, wypłata emerytury  wojskowej/mundurowej zostanie wstrzymana. Innymi słowy, wprowadzona nowelizacja przywróciła w tym zakresie, zdaniem rządu, poprzedni stan prawny - sprzed 1 października 2003 r. - zgodnie z którym, w razie zbiegu uprawnień do dwóch świadczeń zainteresowanemu przysługuje prawo wyboru świadczenia.  Trybunał Konstytucyjny stwierdził  że ustawodawca  uchwalając ustawę nowelizującą z 5 grudnia 2008 r.  - przywracającą prawo wyboru świadczenia korzystniejszego emerytom i rencistom  mundurowym/wojskowym nie  zawarł w niej żadnych przepisów przejściowych. W związku z tym przyjąć należy, że nowy stan prawny - obowiązujący od 5  lutego 2009 r.  - ma zastosowanie wobec wszystkich emerytów i rencistów mundurowych/wojskowych.  Skoro nowy stan prawny dotyczy również   skarżących, to mogą  oni wystąpić w obowiązującym stanie prawnym z wnioskiem o przyznanie im świadczenia emerytalnego czy też rentowego z FUS. Świadczenie to  zostanie im przyznane, jeśli spełniają ogólne  warunki przyznania takiego świadczenia.   

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z1 sierpnia 1997 r. Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Artykuł 39 ust. 3 wspomnianej ustawy stanowi jednakże, że "przepisu ust. 1 pkt 3 powyższej ustawy nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw." Zgodnie z ustaloną linią orzeczniczą Trybunału wydanie orzeczenia jest konieczne ze względu na ochronę konstytucyjnych praw i wolności wówczas, gdy zostaną spełnione łącznie trzy warunki: przepis będący przedmiotem oceny zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych; nie istnieje inny, alternatywny instrument prawny (poza uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie, zanim ów przepis utracił moc obowiązującą iewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego stanowić będzie skuteczny środek dla przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej.

Dodatkowo - jeżeli uwzględnienie powyższych przesłanek nie da wyniku jednoznacznego, należy przyjąć swoiste domniemanie konieczności merytorycznego rozpoznania sprawy.  

Trybunał uznał, że konieczne jest rozstrzygnięcie co do meritum kwestii zgodności art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w brzmieniu zaskarżonym w obu rozpatrywanych skargach konstytucyjnych - mimo utraty mocy obowiązującej normy prawnej rekonstruowanej z treści tego przepisu w brzmieniu sprzed nowelizacji ustawą nowelizującą z 5 grudnia 2008 r.  Trybunał zaznaczył również, że rozstrzygając kwestię zgodności art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej ze wskazanymi przez skarżących wzorcami kontroli Trybunał orzekał o art. 2 ust. 1 pkt 1 o treści sprzed nowelizacji z 5 grudnia 2008 r.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 67 ust 1 konstytucji Trybunał stwierdził, że analiza sytuacji prawnej skarżących prowadzi do wniosku, że po pierwsze przysługuje im świadczenie emerytalne i je pobierają, a po drugie, świadczenie to ma wysokość pozwalającą na "zabezpieczenie podstawowych potrzeb", a nawet ten minimalny standard znacznie przewyższającą. Trybunał orzekł, że art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej nie narusza w rozpatrywanej sprawie istoty prawa do zabezpieczenia społecznego ani nie jest sprzeczny z zasadą ekwiwalentności świadczeń w rozumieniu nadanym temu terminowi w orzecznictwie TK, a więc w konsekwencji jest zgodny z konstytucyjnym prawem do zabezpieczenia społecznego wyrażonym w art. 67 ust. 1 konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia zasady ochrony praw słusznie nabytych Trybunał podkreślił, że ustawodawca zwykły może swobodnie modyfikować wysokość takich świadczeń oraz przesłanki ich uzyskania - pod warunkiem poszanowania istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Nałożony na ustawodawcę obowiązek urzeczywistnienia wyrażonych w konstytucji gwarancji socjalnych w drodze stosownych regulacji normatywnych nie oznacza obowiązku maksymalnej rozbudowy systemu świadczeń. Urzeczywistnienie to musi się dokonywać w taki sposób, aby z jednej strony uwzględniało istniejące potrzeby, z drugiej możliwości ich zaspokojenia.

Trybunał stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie obaj skarżący nabyli prawo do emerytury wojskowej/mundurowej, pobierali ją w czasie zatrudnienia w sektorze cywilnym i nadal ją pobierają. Tak więc ustawodawca, nowelizując ustawę emerytalną w 2003 r. nie naruszył ich nabytego prawa do emerytury mundurowej. Natomiast maksymalnie ukształtowana ekspektatywa wyboru rodzaju świadczenia jest przywilejem, który ustawodawca przyznał emerytom mundurowym. Ustawodawca, mając na uwadze ochronę innych wartości konstytucyjnych takich jak zasada równowagi budżetowej czy też zasada solidaryzmu społecznego, był uprawniony do pozbawienia tej grupy ubezpieczonych wspomnianego przywileju wyboru świadczenia emerytalno-rentowego. Odebranie na podstawie zaskarżonego przepisu prawa wyboru świadczenia pozbawiło skarżących możliwości realizacji pewnej ekspektatwy maksymalnie ukształtowanej. Ekspektatywa ta nie podlega jednak ochronie na poziomie konstytucyjnym. W związku z tym zaskarżony przepis ustawy emerytalnej nie narusza konstytucyjnej zasady ochrony praw słusznie nabytych.

Trybunał zauważył również, że w  wyniku wejścia w życie zaskarżonego przepisu ustawy emerytalnej ustawodawca nie pozbawił skarżących prawa do emerytury ani im tego prawa nie zmniejszył. Niekorzystną konsekwencją nowelizacji było natomiast pozbawienie skarżących prawa wyboru świadczenia dla nich korzystniejszego. Trybunał stwierdził, że taka decyzja ustawodawcy mieści się w granicach przysługującej mu swobody kształtowania systemu ubezpieczeń społecznych i nie narusza zasady zaufania obywatela do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego.

Trybunał orzekł również, że art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej nie narusza zasady sprawiedliwości społecznej ani   też ogólnie pojmowanej idei sprawiedliwości. Przepis ten jest bowiem  sprawiedliwy w tym sensie, że odbiera pewien przywilej grupie osób i tak uprzywilejowanych w obowiązującym systemie ubezpieczeń społecznych. Nie obciąża ich nadmiernie i pozostawia "status quo" - a więc stan prawny, w którym skarżący pobierają przysługującą im emeryturę wojskową/mundurową.

Dokonując analizy zaskarżonej regulacji pod kątem jej zgodności z zasadą równości wyrażoną w art. 32 konstytucji Trybunał stwierdził, że art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, różnicując sytuację prawną osób mających ustalone prawo do emerytury oraz osób niemających jeszcze ustalonego tego prawa, nie narusza wspomnianego wzorca konstytucyjnego, gdyż zróżnicowanie sytuacji prawnej wymienionych dwóch grup adresatów dotyczy podmiotów różnych w rozumieniu art. 32 konstytucji. Cechą różnicującą - niepozwalającą na przyjęcie tezy, że są to podmioty podobne - jest ustalone prawo do emerytury wojskowej/mundurowej. W wypadku ustalenia takiego prawa sytuacja prawna osoby ulega zasadniczej zmianie. Pobiera ona emeryturę mundurową i jednocześnie może podjąć zatrudnienie w sektorze cywilnym pod warunkiem odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Prawo wyboru świadczenia dotyczy tylko tych osób, które nie mają jeszcze ustalonego prawa do emerytury mundurowej, czyli takich osób, których staż pracy w służbach mundurowych jest stosunkowo krótki.

W odniesieniu do art. 5 ust 2 a ustawy emerytalnej Trybunał orzekł natomiast, że badanie konstytucyjności tego przepisu jest w rozstrzyganej sprawie niedopuszczalne, ponieważ art. 5 ust. 2a ustawy emerytalnej nie jest przepisem, na podstawie którego sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach jednego ze skarżących.

Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Ewa Łętowska, sprawozdawcą był sędzia TK Andrzej Rzepliński.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw